ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ (part 1)

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κάθε ένας από εμάς διαπραγματεύεται καθημερινά ένα πλήθος πραγμάτων, τις περισσότερες φορές, χωρίς να το συνειδητοποιεί. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι κάθε συζήτηση η οποία έχει σαν στόχο μια τελική συμφωνία, συνθέτει ένα είδος διαπραγμάτευσης άλλοτε άλλης σημασίας.

Αυτό συμβαίνει και στην ιδιωτική μας ζωή. Ακόμα και για το ποιο πρόγραμμα θα δούμε στην τηλεόραση, θα πρέπει συχνά να το διαπραγματευτούμε με τη γυναίκα μας, ποιό έργο θα δούμε, που θα πάμε να διασκεδάσουμε, κ.α. Στα μαγαζιά, όταν ζητήσουμε κάποια έκπτωση, με τον τεχνίτη για κάποια επισκευή. Όλες αυτές οι καθημερινές δραστηριότητες εμπεριέχουν ένα σενάριο διαπραγμάτευσης.

Εδώ θα έκανα και μια παρένθεση σαν ψυχίατρος: Θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ότι ζευγάρια που μετά από φάσεις αγάπης χωρίζουν με το αιτιολογικό της ασυμφωνίας χαρακτήρων, στην ουσία δεν ήταν σε θέση να διαπραγματευτούν κοινούς στόχους. Παρ’ όλη την αρχική καλή τους πρόθεση, θα έλεγε κανείς ότι απέτυχαν στις «διαπραγματεύσεις» τους.

Πιστεύω ότι στην πράξη, πολύ λίγοι είναι αυτοί που έχουν πράγματι μια μεγάλη διαπραγματευτική ικανότητα. Μία τέτοια ικανότητα προϋποθέτει όχι μόνο εμπειρία ζωής, αλλά και μία καλά δομημένη προσωπικότητα με έλεγχο συναισθημάτων και γνώση του εαυτού του, των δικών του δυνατοτήτων και των δικών του αδυναμιών.

Σε κάθε περίπτωση, πέρα από τη γνώση του εαυτού τους, για μία καλή διαπραγμάτευση, ιδιαίτερα θετικό θα ήταν η ανίχνευση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και των αναγκών του άλλου, η αξιολόγηση και η ταξινόμησή τους. Κάτι τέτοιο θα διευκόλυνε την επικοινωνίας μας και θα μας προσανατόλιζε σε ποια κατεύθυνση θα έπρεπε να οδηγήσουμε τη διαπραγμάτευση ανάλογα βέβαια και με τους δικούς μας στόχους.

Ανέφερα πάρα πάνω την ανάγκη ελέγχου των συναισθημάτων μας.

Στην ανθρώπινη επικοινωνία ή αν θέλετε ολόκληρη η φύση της συμπεριφοράς του ανθρώπου δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία σειρά συναισθηματικών επενδύσεων.

Η ενέργεια αυτή που διατηρεί τον άνθρωπο στη ζωή, του διαμορφώνει την επικοινωνία του με το περιβάλλον, του καθορίζει τους στόχους και τις στρατηγικές για την επίτευξή τους είναι συναισθηματική ενέργεια.

Κάθε τι που επενδύεται συναισθηματικά από ένα άτομο συνιστά, αυτό που λέμε στη ψυχιατρική, αντικείμενο συναισθηματικής επένδυσης.

Αυτή η συναισθηματική ενέργεια, επενδύεται, όπως θα δούμε, αρχικά στον ίδιο τον εαυτό μας (στους πρώτους μήνες), μετατίθεται σε δεύτερη φάση στα άτομα από τα οποία εξαρτάται η ζωή μας και αργότερα σε αντικείμενα του περιβάλλοντος αλλά και άλλα τα οποία εμείς οι ίδιοι, σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, διαμορφώνουμε στον εαυτό μας (όνειρα, προσδοκίες, στόχοι ζωής) μέσα από τις εμπειρίες και τα βιώματά μας. Στη διαδρομή αυτή των συναισθηματικών μας επενδύσεων κρατάμε σαν εντυπώματα στον ψυχισμό μας διάφορα στοιχεία που συνθέτουν τις βασικές δομές της προσωπικότητάς μας και του χαρακτήρα μας. Αυτά τα στοιχεία, πολλές φορές, ασυνείδητα καθορίζουν και την τελική έκφραση της συμπεριφοράς μας. Σε όσο πιο μικρή ηλικία χαράζονται τα εντυπώματα αυτά στον ψυχισμό μας, τόσο πιο καθοριστικά είναι για την διαμόρφωση της δομής του χαρακτήρα μας

Έτσι, τα αντικείμενα συναισθηματικής επένδυσης δεν είναι μόνο πρόσωπα, αλλά και καταστάσεις, ιδέες, προσδοκίες, κτλ.

Στην ουσία, κάθε διαπραγμάτευση, εφ’ όσον έχει κάποιο στόχο, συνιστά, σύμφωνα με τα παραπάνω και αντικείμενο συναισθηματικής επένδυσης.

Στόχος των συναντήσεών μας είναι η ευαισθητοποίηση πάνω στη διαμόρφωση κάποιων χαρακτηριστικών που συνθέτουν εκφράσεις διαφόρων μορφών προσωπικότητας. Η αναφορά μας σε αυτά, ίσως μας βοηθήσει να καθρεπτίσουμε και εμείς τον εαυτό μας έτσι ώστε να διευκολυνθεί και η διαπραγμάτευση μαζί του.

Μία καλή διαπραγμάτευση πιστεύω ότι ξεκινάει από τη γνώση του εαυτού μας, η οποία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την καθαρότητα της σκέψης, των στόχων και της στρατηγικής που θα ακολουθήσουμε.

Στην προσπάθειά μας αυτή θα αναφερθούμε:

- Στην περιγραφή των στοιχείων που συνθέτουν την έκφραση της συμπεριφοράς

- Στις φάσεις διαμόρφωσης της προσωπικότητας και τα χαρακτηριστικά τους

- Στις μορφές αποκλίνουσας συμπεριφοράς και στην περιγραφή των χαρακτηριστικών τους σε μια προσπάθεια τυποποίησης των βασικών χαρακτηριστικών των διαφόρων προσωπικοτήτων και

- Σε παραδείγματα αντίστοιχων συμπεριφορών έτσι ώστε να διευκολύνουμε την επικοινωνία μας μαζί τους που θα μας χρησιμεύσει σε τυχόν διαπραγματεύσεις.

Μια διαπραγμάτευση είναι σαν μία παρτίδα σκάκι. Η διαδικασία εξελίσσεται με κινήσεις από τις δύο πλευρές, βήμα – βήμα, μέχρι το τελικό αποτέλεσμα.

Η διαφορά είναι ότι στην διαπραγμάτευση δεν υπάρχει το ταμπλό πάνω στο οποίο θα γίνουν οι κινήσεις, αλλά το πεδίο πάνω στο οποίο θα παιχτεί το παιχνίδι , είναι στο μυαλό του κάθε ενός από τους συμμετέχοντες. Ετσι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την εικόνα που σχηματίζει για τον άλλον, εάν αυτή η εικόνα αντιστοιχεί και στις πραγματικές προθέσεις του. Εξ άλλου οι κινήσεις δεν είναι υποχρεωτικές.

Στόχος λοιπόν της ενασχόλησής μας με την ατομική ψυχολογία είναι να αποκτήσουμε κάποιες δυνατότητες πάρα πάνω , για να μπορέσουμε ίσως να διακρίνουμε κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του άλλου, αλλά και δικά μας, που θα μας βοηθήσουν να επηρεάσουμε θετικά για μας την εξέλιξη της διαδικασίας.

Μια διαπραγμάτευση συνίσταται από ένα πλήθος ερωτήσεων και ανταλλαγής απόψεων , σε διάφορα επίπεδα , τα οποία κάθε ένας από τους συμμετέχοντες τα βιώνει ανάλογα με την προσωπικότητά του διαφορετικά, λόγω της διαφορετικής συναισθηματικής επένδυσης και επεξεργασίας. Το διαφορετικό συναισθηματικό φίλτρο από τα οποία περνάει το ατομικό βίωμα. Ετσι ακόμα και αντικειμενικά στοιχεία , μπορεί να βιώνονται διαφορετικά. Ενώ δηλαδή , θεωρητικά, είναι εύκολο να διαπραγματευτεί κάποιος με την βοήθεια της λογικής, υπάρχουν συναισθηματικές αντιδράσεις που συχνά δεν μπορούμε να τις ελέγξουμε. Οι αντιδράσεις αυτές δεν είναι υποχρεωτικό να εκφρασθούν λεκτικά, αλλά είναι συχνά η γλώσσα του σώματος ή η αλλαγή του τόνου της φωνής που μπορούν να μας προδώσουν. Θα αναφερθούμε αργότερα και σ΄αυτά,

Ας πάρουμε για παράδειγμα τα ψυχολογικά tests.

Στα ψυχολογικά tests οι εικόνες είναι ίδιες για όλους. Παρ΄ όλα αυτά τα αποτελέσματα – οι ερμηνείες είναι για τον κάθε έναν διαφορετικά . Ανάλογα με τα δικά του ψυχολογικά φίλτρα ή αλλοιώς ανάλογα με την διαφορετική δομή της προσωπικότητάς του. Ότι συμβαίνει με τα ψυχολογικά testsσυμβαίνει και στη καθημερινότητα , ιδίως για καταστάσεις και φαινόμενα που επιδέχονται περισσότερες από μία ερμηνείες. Το ίδιο θα συμβαίνει και σε μια διαπραγμάτευση , όταν τα θέματα δεν είναι απόλυτα αντικειμενικοποιήσιμα, πράγμα που είναι ,μάλλον, σύνηθες γιατί τότε ίσως δεν θα χρειαζότανε και να διαπραγματευτούμε.

Για να μπορέσουμε να .αξιολογήσουμε και να ταξινομήσουμε τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου πρέπει να μπορούμε να την αναλύσουμε σε ορισμένα στοιχεία από τα οποία αποτελείται. Τα στοιχεία αυτά τα ονομάζουμε συνιστώσες της συμπεριφοράς ή ψυχικές λειτουργίες.

Η συμπεριφορά όμως ενός ανθρώπου έχει και εσωτερικά στοιχεία τα οποία δεν είμαστε σε θέση να τα παρατηρήσουμε, τουλάχιστον σε πρώτη φάση και αυτά είναι τα κίνητρα και οι μηχανισμοί άμυνας που χρησιμοποιεί το άτομο για να διαχειριστεί τις διάφορες καταστάσεις.

Έτσι, θα αναφερθούμε επιγραμματικά σε όλα αυτά με στόχο την ευαισθητοποίησή μας στην πολυπλοκότητα της συμπεριφερολογικής έκφρασης.

Η συμπεριφορά του ατόμου αποτελεί την ενιαία έκφραση του συνόλου των ψυχικών λειτουργιών. Για το λόγο αυτό για να είμαστε σε θέση να ακριβολογήσουμε στην παρατήρηση και αξιολόγηση της συμπεριφοράς του άλλου , είμαστε υποχρεωμένοι να αναλύσουμε την ενιαία αυτή έκφραση στις επιμέρους συνιστώσες της, να προσδιορίσουμε τη φυσιολογική τους λειτουργία και να γνωρίσουμε τις επιμέρους διαταραχές τους. Η λειτουργία αυτή ονομάζεται στη ψυχιατρική ,φαινομενολογία,παρατηρούμε δηλαδή αυτό που μας προσφέρει το άτομο φαινομενικά, άσχετα με τυχόν υπάρχουσες ασυνείδητες ορμές, ενορμήσεις κίνητρα κλπ. Οι ψυχικές λειτουργίες από τις οποίες γίνεται η σύνθεση της συμπεριφοράς λέγονται συνιστώσες της συμπεριφοράς. Η περιγραφή της φυσιολογικής λειτουργίας τους καθώς και των διαταραχών τους αποτελεί στη ψυχιατρική το κεφάλαιο της ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ.

Στη δική μας περίπτωση όμως δεν έχουμε, πρακτικά, να διαπραγματευτούμε με ψυχικά ασθενείς αλλά με τύπους προσωπικότητας στα ευρύτερα πλαίσια του αποδεκτά φυσιολογικού.

Ετσι κλείνοντας την εισαγωγή αυτή θα συνοψίζαμε ότι βασικά στοιχεία μιας διαπραγμάτευσης είναι:

- Γνώση του αντικειμένου και εμπειρία

- Λογικός συγκεκριμένος και συνεπής τρόπος σκέψης

- Ρητορική ικανότητα στη διαμόρφωση επιχειρημάτων ή στην τεχνική των ερωτήσεων

- Ψυχολογική κατανόηση , ικανότητα ακρόασης, γνώσεις του ανθρώπινου ψυχισμού και ενσυναίσθηση ( προσπάθεια κατανόησης της συναισθηματικής κατάστασης του άλλου

Με αυτό το τελευταίο θα ασχοληθούμε, κυρίως , μαζί.

ψυχιατρικη στις διαπραγαματευσεισ

κεφαλαοι 2

οι συνιστωσεσ της συμπεριφορασ ( βλ. διαφ. 1)

Αναφερθήκαμε στη δυνατότητα παρατήρησης και αξιολόγησης της συμπεριφοράς του άλλου αλλά και του ίδιου του εαυτού μας.

Η συμπεριφορά δεν είναι κάτι το αφηρημένο και θολό αλλά εξαρτάται και αναλύεται στις συνιστώσες της που όπως είπαμε τις ονομάζουμε ψυχικές λειτουργίες.

Σε μια διαπραγμάτευση είναι απαραίτητη προϋπόθεση η καλή λειτουργικότητα των ψυχικών μας λειτουργιών , που όπως θα δούμε μπορούν να επηρεασθούν από διάφορους παράγοντες , συνειδητούς και ασυνείδητους.

Σ΄αυτές τις ψυχικές λειτουργίες θα αναφερθούμε πολύ περιληπτικά σήμερα.

Διαταραχές τους , για οποιονδήποτε λόγο, δεν συνθέτουν μόνο ψυχιατρικές εικόνες ( στη πιο παθολογική τους μορφή )αλλά μπορούν να επηρεάσουν , σε άλλοτε άλλο βαθμό, την επικοινωνία μας με τους άλλους αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό μας.

Ετσι θα αναφερθούμε στις έννοιες της συνείδησης , της προσοχής , της μνήμης , της σκέψης κ . α. που συνιστούν αυτό που είπαμε ψυχικές λειτουργίες ή συνιστώσες της συμπεριφοράς.

Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Η συνείδηση στην ψυχιατρική δεν έχει καμιά σχέση με τη χρησιμοποιούμενη έννοια της καθομιλουμένης αλλά αποτελεί στην ουσία το επίπεδο εγρήγορσης του ατόμου.

Με αυτή την έννοια , το συνειδησιακό επίπεδο επηρεάζεται τόσο από ψυχολογικούς παράγοντες ( κούραση, έλλειψη ενδιαφέροντος κ.λ.π. , όσο και από την χρήση ουσιών που επιδρούν στον ψυχισμό μας ( αγχολυτικά, ηρεμιστικά, αλκοόλ κ.λ.π.)

Η ΠΡΟΣΟΧΗ

Είναι η ψυχική λειτουργία με την οποία το άτομο εντάσσει χωροχρονικά ένα ερέθισμα στη συνείδηση του.

Είναι απαραίτητο εφόδιο στην επικοινωνία του ατόμου με το περιβάλλον. Μαζί με τη λειτουργία της αντίληψης θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ταξινόμησης και αξιολόγησης των ερεθισμάτων. Προϋπόθεση λειτουργίας της αποτελούν το καλό συνειδησιακό επίπεδο, η ικανότητα προσανατολισμού, η μνήμη κλπ; Διακρίνουμε δύο βασικές μορφές λειτουργίας της προσοχής:

– την ενεργητική ή ηθελημένη, όταν το άτομο με πλήρη συνειδησιακή κάλυψη επικεντρώνει την προσοχή του σε κάποιο αντικείμενο, και

– την αυτόματη ή παθητική, κατά την οποία η προσοχή του ατόμου φαίνεται να έλκεται παθητικά από τις ιδιότητες ερεθισμού ενός αντικειμένου.

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ

Είναι η ψυχοαισθητηριακή λειτουργία με την. οποία γίνεται η οργάνωση και η ερμηνεία εξωτερικών ή εσωτερικών αντικειμένων σύμφωνα με τα αποτελέσματα της προηγούμενης εμπειρίας μας. Πρόκειται για μια δραστηριότητα που καλλιεργείται και αναπτύσσεται. Είναι διαδικασία ενεργητική και ολοκληρώνεται μόνο με την ενεργητική ανάπλαση του παρόντος από τα αποτελέσματα της εμπειρίας του παρελθόντος. Προϋποθέτει προηγούμενη εμπειρία , επηρεάζεται άμεσα από την ψυχολογική μας κατάσταση. Συναισθήματα , όπως άγχος, φόβος , αγωνία, ανασφάλεια κ.λ.π. είναι δυνατόν να παραμορφώσουν την αντικειμενικότητα της λειτουργίας. Π.χ. τα ψυχολογικά tests

Η ΜΝΗΜΗ

Είναι η ψυχική λειτουργία η οποία μας επιτρέπει να συγκρατούμε μέσα μας το παρελθόν μας και να το κινητοποιούμε όταν αυτό είναι αναγκαίο. Προϋποθέτει σε θεωρητική ανάλυση, ένα σύνολο άλλων λειτουργιών όπως η ικανότητα για αντίληψη, άσκηση, μάθηση, επαναδραστηριοποίηση, μετατροπή σε επίκαιρα στοιχεία του παρελθόντος, επαν-αναγνώριση, συσχετισμό εμπειριών, σύνθεση και γνώση κ.ο.κ.) μαζί με τη σκέψη και τη μάθηση ανήκει στις λεγόμενες γνωστικές λειτουργίες.

Η ΣΚΕΨΗ

Ο ορισμός της ψυχικής λειτουργίας της σκέψης είναι αρκετά δύσκολος και ασαφής, η σκέψη συχνά ταυτίζεται με τη νοημοσύνη. Βασικά, η σκέψη είναι η πολυπλοκότερη ψυχική λειτουργία του ανθρώπου σε ερωτήματα, σε γνώσεις, σε κατανόηση καταστάσεων “δίνω νόημα και σημασία σ’ αυτά, κατανοώ και επεξηγώ αιτιολογικά, συνδέω έννοιες μεταξύ τους, αναλογίζομαι, αποφασίζω, και κρίνω, δίνω απαντήσεις και λύσεις”. Συνοπτικά σημαίνει, την ταξινόμηση των υλικών και μη υλικών αντικειμένων του εαυτού μας και του περιβάλλοντος κόσμου.

Ακόμα άλλοι ορίζουν απλούστερα τη σκέψη σαν τη διαδικασία επίλυσης νοητικών προβλημάτων. Όργανα της συμβολικής αυτής λειτουργίας, σύμβολα της σκέψης είναι οι λέξεις. Η ομιλία εκφράζει τη σκέψη με λέξεις και υπηρετεί έτσι τη διαδικασία της ταξινόμησης που περιλαμβάνεται στη λειτουργία της σκέψης. Στο γραπτό και προφορικό λόγο εκφράζεται η σκέψη του ανθρώπου.

( Η ανάπτυξη του λόγου έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο για τη συμβολική επίλυση των προβλημάτων του που έγινε η πιο χαρακτηριστική του διαφορά από τα ζώα και αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο της ανάπτυξης του πολιτισμού.)

ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ

Το συναίσθημα προσδιορίζει τη γενική ψυχική διάθεση του ανθρώπου και την καθορίζει σε σχέση με την ένταση, τη διάρκεια και την επικοινωνία της (αντιδραστικότητα) με το περιβάλλον. Είναι η πτυχή του ψυχικού κόσμου που χρωματίζει ευχάριστα ή δυσάρεστα κάθε ανθρώπινη λειτουργία. Το συναίσθημα περισσότερο βιώνεται παρά περιγράφεται.

Η ΜΑΘΗΣΗ

Μάθηση είναι η μεταβολή της πιθανότητας απάντησης, κάτω από τις ίδιες καθορισμένες συνθήκες στις οποίες λαβαίνει χώρα η συνάφεια μεταξύ ερεθίσματος και απάντησης. Ο άνθρωπος μαθαίνει , με αυτή την έννοια , καθ΄όλη την διάρκεια της ζωής του.

Ο ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

Είναι η λειτουργία η οποία επιτρέπει στο άτομο την οριοθέτηση και ταξινόμηση του σε σχέση με το χρόνο, τον τόπο και τον ίδιο τον εαυτό του σε κάποια δεδομένη στιγμή.

Ο προσανατολισμός είναι μια βασική προϋπόθεση για την προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον του και επηρεάζει με αυτόν τον τρόπο τις σχέσεις του μ’ αυτό.

Επιμέρους στοιχεία του προσανατολισμού είναι:

α. Ο προσανατολισμός στο χρόνο

β. Ο προσανατολισμός στον τόπο

γ. Ο προσανατολισμός σε σχέση με τον ίδιο του τον εαυτό.

Η ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

Η νοημοσύνη είναι η ικανότητα να ανταπεξέρχεται κανείς στη ζωή, η ικανότητα να βρίσκεται σε αρμονική σχέση με τον εαυτό του και με το περιβάλλον γενικότερα.

Οι συνιστώσες αυτές τις συμπεριφοράς εκφράζονται με βασικές μορφές φυσιολογικότητας αλλά και με διάφορες μορφές διαταραχής της λειτουργίας τους.

Η αξιολόγηση, η ταξινόμηση των τυχόν διαταραχών και η σύνθεσή τους σε μία εικόνα, θα μας οδηγήσει στην έκφραση της οποίας διαγνωστικής σκέψης όσον αφορά τη συμπεριφορά ενός ατόμου.

Η λεπτομερής αναφορά όλων αυτών θα ξέφευγε από τους στόχους της εισηγήσεως μας. Αρκεί ίσως να αναφέρουμε ότι η φυσιολογική συμπεριφορά προϋποθέτει την αρμονικά συντονισμένη μεταξύ τους σχέση όπως τα καλοκουρδισμένα πλήκτρα ενός πιάνου, στο οποίο ο υπερτονισμός ενός πλήκτρου ή το αντίθετο θα χάλαγε την αρμονία. Κάτι που ισχύει και για τους μηχανισμούς άμυνας , στους οποίους θα αναφερθούμε στην συνέχεια.

Περιττό βέβαια να τονίσουμε ότι πριν ξεκινήσουμε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση θα πρέπει να είμαστε σίγουροι για την καλή λειτουργία των δικών μας ψυχικών λειτουργιών. Δε θα συνιστούσα σοβαρές διαπραγματεύσεις μετά από ξενύχτι, αλκοόλ ή χρήση αγχολυτικών.

Όλα αυτά , αλλά και συναισθήματα άγχους, θυμού, επιθετικότητας, κατωτερότητας ή το αντίθετο , αμφιθυμίας σχετικά με τους στόχους μας αλλά και φανατική βεβαιότητα θα μπορούσαν να είναι παράγοντες που θα επηρέαζαν την αρμονική έκφραση των ψυχικών μας λειτουργιών με αποτέλεσμα την όποια μορφή απόκλισης από την επιθυμητή για μας συμπεριφορά.

Πίσω όμως από τη φαινομενολογική έκφραση της συμπεριφοράς μας, κρύβονται τα κίνητρα γι’ αυτή.

Τα κίνητρα της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου εκφράζονται σαν:

§ Ορμές

§ Ενορμήσεις

§ Ανάγκες

Αλλά σε αυτά θα αναφερθούμε στην επόμενη συνάντησή μας

§

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

(ΕΝΣΤΙΚΤΑ/ΟΡΜΕΣ-ΕΝΟΡΜΗΣΕΙΣ-ΑΝΑΓΚΕΣ)

Παρ’ όλες τις διάφορες και συχνά αντικρουόμενες αντιλήψεις πάνω στους κανόνες που διέπουν τη συμπεριφορά , οι διάφορες θεωρίες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι βασικά τρία είναι τα στοιχεία που “κινούν” την οποιαδήποτε έκφραση της, τα ένστικτα, οι ορμές (ενορμήσεις) του ατόμου και οι ανάγκες του.

Σαν ένστικτο, θεωρείται ο προσχηματισμένος φυλογενετικά τρόπος συμπεριφοράς που είναι κοινός για όλα τα ζώα ενός συγκεκριμένου είδους χωρίς αυτός να είναι συνειδητός. Ο άνθρωπος δεν χαρακτηρίζεται από ενστικτώδεις συμπεριφορές, με αυτήν την έννοια, αφού είναι σε θέση να διαφοροποιεί την συμπεριφορά του.

Σαν ορμές θεωρούμε τις τάσεις που έχει ο άνθρωπος για να ικανοποιήσει ορισμένες πρώιμες (εκ γενετής) ανάγκες του. Επειδή οι ορμές αυτές στον άνθρωπο, αργότερα, υπόκεινται σε διαφοροποίηση τέτοιου βαθμού που να εκφράζονται με διαφορετικό κατά περίσταση τρόπο, ονομάζονται συνήθως ενορμήσεις. Οταν με την σταδιακή ωρίμανση του χαρακτήρα του , το άτομο είναι σε θέση να διαχειρίζεται τις όποιες ορμές – ενορμήσεις του, τότε μιλάμε για ανάγκες τις οποίες θα τις διακρίνουμε σε πρωτογενείς- βιολογικές και δευτερογενείς – κοινωνικές.

Όπως θα δούμε όμως , υπάρχουν άτομα που παρά την όποια ηλικία τους , εμφανίζουν μια συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται , όχι από την ικανότητά τους ώριμης διαχείρισης των αναγκών τους, αλλά και οι όποιες ανάγκες τους έχουν την συναισθηματική φόρτιση , τουλάχιστον ενόρμησης και γι’ αυτό προσπαθούν να τις ικανοποιήσουν άμεσα και με οποιονδήποτε τρόπο αδιαφορώντας για τις τυχόν επιπτώσεις της συμπεριφοράς αυτής στο περιβάλλον.

Εξάλλου σαν ανάγκη περιγράφεται το φαινόμενο κατά το οποίο ο άνθρωπος “νοιώθει’’ (βιώνει) μέσα του την αναζήτηση για ένα αντικείμενο, κατάσταση, πράξη κλπ.

α. Πρώιμες ανάγκες (εκ γενετής) . Οι οποίες έχουν βιολογικό υπόστρωμα

β. Δευτερογενείς ανάγκες, τις οποίες θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε και κοινωνικές, μια και είναι επίκτητες και διαμορφώνονται ανάλογα και σε συνδυασμό με το κοινωνικό περιβάλλον.

Αποτέλεσμα του συνδυασμού των παραπάνω καταστάσεων είναι η ανάπτυξη των κινήτρων και της θέλησης. Σαν κίνητρα θεωρούνται οι συναισθηματικές αυτές καταστάσεις που προέρχονται μέσα από συγκεκριμένες ανάγκες και κινητοποιούν έναν άνθρωπο για μια ιδιαίτερη συμπεριφορά. Ενώ στην αφηρημένη έννοια τους εκφράζουν κάποιο υποθετικό παράγοντα κινητοποίησης του ατόμου για κάτι όχι οπωσδήποτε συγκεκριμένο. Η θέλησηεκφράζει την απόλυτα συγκεκριμένη τάση ικανοποίησης ενός κινήτρου.

Ο άνθρωπος είναι θεωρητικά δέσμιος των ενορμήσεών του, με την έννοια ότι κάπου - με κάποιο τρόπο και μέχρι ενός βαθμού - θα πρέπει να τις ικανοποιεί. Διαθέτει όμως μια σειρά μηχανισμών με τους οποίους μπορεί ανάλογα να τις τροποποιεί, να τις ιεραρχεί, να τις μετουσιώνει κλπ., έτσι ώστε να μπορεί ο ίδιος να ενταχθεί μέσα στο κοινωνικό σύνολο, που αποτελεί και αυτό μια από τις βασικότερες ανάγκες του. Όταν λείπει η ικανότητα αυτή, ενός κάποιου ελέγχου πάνω στις ενορμήσεις του, τότε φυσικά τα προβλήματα που ανακύπτουν δεν είναι μόνο κοινωνικά αλλά και ψυχολογικά, μια και ο έλεγχος αυτός δεν γίνεται με τίποτε άλλο παρά με τις φυσιολογικές ανθρώπινες ψυχολογικές λειτουργίες .

Στα παιδιά είναι χαρακτηριστική η αδυναμία τους να ελέγχουν, σε σχέση με τους φυσιολογικούς ενήλικες, τις ανάγκες τους ,που σ΄αυτά έχουν την ένταση ενορμήσεων.

Συχνά όμως τα όποια κίνητρα οποιασδήποτε μορφής έρχονται όχι μόνο σε σύγκρουση με την περιβάλλουσα πραγματικότητα αλλά και με άλλες εσωτερικές δυνάμεις μέσα μας με αποτέλεσμα ενδοψυχικές συγκρούσεις και παραγωγή άγχους.

Για τη διαχείριση του εσωτερικού άγχους, ο άνθρωπος διαμορφώνει σταδιακά έναν αριθμό μηχανισμών, το σύνολο των οποίων συνθέτει ένα δομικό στοιχείο της προσωπικότητάς μας. Το δομικό αυτό στοιχείο που ονομάζουμε ΕΓΩ, έχει σα λειτουργία να διαχειριστεί τις εσωτερικές μας συγκρούσεις σύμφωνα με την πραγματικότητα.

Αξιολογεί δηλαδή, την πραγματικότητα και επιτρέπει τη μία ή την άλλη συμπεριφορά.

Για να εκτελέσει το έργο αυτό το ΕΓΩ εμπλουτίζεται σταδιακά με διάφορους μηχανισμούς ( μηχανισμούς άμυνας ) κατά την διάρκεια της ψυχολογικής ωρίμανσης

Οι μηχανισμοί άμυνας (του ΕΓΩ) διαμορφώνονται σταδιακά με την ψυχοκινητική ανάπτυξη του παιδιού. Δεν υπάρχουν δηλαδή «εκ γενετής». Η ποιότητά τους και η ένταση της χρήσης τους για αντιμετώπιση του άγχους στη ζωή ενός ατόμου θα εξαρτηθεί, βασικά , από τις εμπειρίες και τα βιώματα του παιδιού στα πρώτα χρόνια της ζωής του, σε σχέση με το περιβάλλον του και πάντα σε αλληλεπίδραση με το ψυχολογικό υλικό που φέρει γονιδιακά και όχι μόνο , κατά τη γέννηση.

Ετσι παρ΄όλο που θεωρητικά , κάθε άνθρωπος διαθέτει τους ίδιους μηχανισμούς άμυνας, κάθε ένας από εμάς χρησιμοποιεί κάποιους από αυτούς με διαφορετική ένταση και συχνότητα, διαμορφώνοντας έτσι τόσο μια διαφορετική δομή προσωπικότητας όσο και και έναν διαφορετικό τρόπο συμπεριφοράς ή καλύτερα , διαχείρισης των διαφόρων καταστάσεων και ιδιαίτερα αυτών που του προκαλούν αγχωτικά συναισθήματα.

ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΕΓΩ

Σαν μηχανισμούς άμυνας του ΕΓΩ εννοούμε ψυχικές λειτουργίες που έχουν σκοπό να αντιμετωπίσουν ορμές του ασυνείδητου και να τις μετατρέψουν σε άλλες μορφές ψυχικής ενέργειας, για το λόγο ότι η εμφάνιση των ορμών αυτών, στην πραγματική τους μορφή, δεν επιτρέπεται από κάποιον εσωτερικό “λογοκριτή”.

Τα κίνητρα για τη μετατροπή αυτή, είναι τα δυσάρεστα συναισθήματα που συνδέονται με την τυχόν εμφάνιση των ορμών αυτών σε ένα συγκεκριμένο άτομο.

Πιο απλά , οι μηχανισμοί άμυνας του ΕΓΩ έχουν έναν και μόνο σκοπό , να διαχειριστούν αγχωτικά συναισθήματα.

Η απώθηση (D.: Verdraegung- En.: regression - Fr.: refoulement)

που σκοπό έχει να απωθήσει και να καταπνίξει στο ασυνείδητο βιώματα και εμπειρίες που η εμφάνισή τους στο συνειδητό θα συνδέονταν με τα δυσάρεστα συναισθήματα άγχους, φόβου κλπ. Η απώθηση, που όπως όλοι οι μηχανισμοί άμυνας είναι αναγκαία για την ψυχολογική ισορροπία, έχει το μειονέκτημα ότι το απωθημένο υλικό διατηρεί την συναισθηματική του φόρτιση. Γι΄αυτό τον λόγο έχουν καθοριστική σημασία για την διαμόρφωση του ψυχισμού τα απωθημένα της παιδικής ηλικίας.

Η άρνηση (D.: Verneigung- En.: negation- Fr.: negation)

Είναι ο μηχανισμός αυτός που καμιά φορά μας κάνει να μην είμαστε σε θέση να αντικρίσουμε μια κατάσταση στις πραγματικές της διαστάσεις. Π.χ. σε περίπτωση θανάτου η πιο συχνή αντίδραση είναι ΄΄δεν είναι δυνατόν΄΄ , ΄΄δεν το πιστεύω ΄΄ κ,λ,π,

Η εκλογίκευση (D.: Rationalisierung- En.: rationalization- Fr.: rationolisation)

Είναι η προσπάθεια για λογικοφανή δικαιολογία μιας πράξης - ή ενός τρόπου συμπεριφοράς - με σκοπό να την αποδυναμώσει από την πραγματική σημασία της για το άτομο. Είναι “αυτά που κάνει κρεμαστάρια, η αλεπού, μια και δεν μπορεί να τα φτάσει” .Π.χ. μετά από μια αποτυχία… ΄΄ε, δεν ήταν και τίποτα σπουδαίο..΄΄

Η προβολή (D.:Projektion-En.:projection-Fr.:projection)

Είναι η μεταφορά ασυνείδητων επιθυμιών, συναισθημάτων, ορμών κλπ., ενός ατόμου προς τα έξω, προς το περιβάλλον του. Είναι ο βασικός μηχανισμός δημιουργίας παρανοϊκής σκέψης Π.χ. Ενώ, εγώ έχω επιθετικά συναισθήματα για κάποιον, θεωρώ και πιστεύω ότι αυτός θέλει το κακό μου.

Η ενδοβολή (D.: Introjektion- En.: introjection- Fr.: introjection)

Η ενδοβολή είναι ο κατ’ εξοχήν μηχανισμός σχηματισμού του ΥΠΕΡΕΓΩ (κοιν. της συνείδησης με την έννοια του εσωτερικού μας λογοκριτή) με την ενσωμάτωση των ηθικών και άλλων αξιών του οικογενειακού και αργότερα του κοινωνικού περιβάλλοντος. Η συνειδητή τήρηση των νόμων , η τήρηση του λόγου μας , οι αξίες μας στη ζωή εξαρτάται από το Υπερεγώ που διαθέτει κάθε ένας από εμάς

Η ταύτιση (D.: Identifizierung- En.: identification-Fr.: identification)

Είναι η ασυνείδητη διαδικασία με την οποία ένα άτομο προσπαθεί να μοιάσει σε κάποιο άλλο ή εξαρτά τον εαυτό του , το μέλλον του , τις προσδοκίες του από αυτό. Π.χ. είδωλα της εφηβικής ηλικίας, μαζικές ταυτίσεις πολιτών με πολιτικές προσωπικότητες κ.ά.

Η υπεραναπλήρωση ή αντιδραστική συμπτωματογένεση (Verkehrung ins Gegenteil- En.: reversal into the opposite- Fr.: renversement-d΄une pulsion- dans le contraire)

Eίναι η αντικατάσταση ασυνείδητων επιθυμιών, ενορμήσεων ή συναισθημάτων με τις ακριβώς αντίθετες, σε συνειδητό όμως επίπεδο. Πχ. επιθετικότητα προς τον πατέρα που αντικαθίσταται από υπερβολική φροντίδα γι ΄αυτόν.

Η μερική αναστολή ή τροποποίηση (D: Abaenderung)

Συμβαίνει όταν ένα άτομο “αναγκάζεται εκ των πραγμάτων” να αναστείλει ή να τροποποιήσει μια αρχική ενόρμηση, για να μπορέσει να την ικανοποιήσει έστω και μερικά.

Η μετάθεση (D.: Verschiebung-En.: displacement-Fr.: deplacement)

Που λειτουργεί με σκοπό να “εκφορτίσει” την αθροισμένη ψυχική ενέργεια μέσα από επιτρεπτές από’ τη “συνείδηση” (YΠEPEΓΩ) διαδικασίες. Π.χ. ο συναισθηματικός εγκλωβισμός ενός ατόμου σε σχέση με τις προσδοκίες του, τον γάμο του κ.α. απωθείται στο ασυνείδητο και το άγχος μετατίθεται στους κλειστούς χώρους

Σωματική μετατροπή (D: Konversion)

Είναι η σωματική έκφραση διαφόρων ενδοψυχικών συγκρούσεων , χαρακτηριστικό κυρίως υστερικών προσωπικοτήτων. Πχ. υστερικές παραλύσεις , σπαστικές καταστάσεις κα.

Η εξιδανίκευση ή ιδανικοποίηση (D.: Idealisierung-En.: idealization- Fr.: idealization)

Κατά την οποία αξιολογείται υπερβολικά η μια - ή περισσότερες - πλευρά ενός ατόμου, κατάστασης, ιδεολογίας κλπ. Χωρίς να λαμβάνονται υπ΄όψιν τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά που συνιστούν και τις αντικειμενικές διαστάσεις της πραγματικότητας.

Η διανοητικοποίηση (D.: Intellektualisierung-En.: intellectualization –Fr.: intellectualization)

Στην οποία γίνεται απομόνωση του “αντικειμένου” από το συναισθηματικό τους φορτίο, έτσι ώστε να είναι πιο εύκολη η “επεξεργασία” του.

Η περιστολή του ΕΓΩ (D: Einschraekung)

Συμβαίνει συχνά σε άτομα απογοητευμένα που αναγκάζονται να “προσγειωθούν” ανώμαλα στη ζωή. Κατά κάποιο τρόπο συμβαίνει σχεδόν πάντοτε στη φάση του περάσματος από την εφηβεία στην ενηλικίωση που πολλά “όνειρα” και “επιθυμίες” αναγκαστικά μένουν στο δρόμο .Απαραίτητη για την προσαρμογή στην πραγματικότητα.

Η παλινδρόμηση (D.: Regression-En.: regression- Fr.: regression)

Μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ψυχοσυναισθηματικής εξέλιξης και μπορεί να περιλαμβάνει ολόκληρη την προσωπικότητα ενός ατόμου. Στην περίπτωση αυτή γίνεται μια οπισθοδρόμηση του ΕΓΩ - κάτω από αβάστακτες γι’ αυτό συνθήκες - σε προγενέστερα, συνήθως προφαλλικά στάδια ( στάδια της ψυχοκινητικής ανάπτυξης ), όπου υπήρχε γι’ αυτό μια κάποια ασφάλεια. Θεωρητικά θα μπορούσε κανείς να ερμηνεύσει φαινομενικά όλες τις ψυχικές διαταραχές σαν παλινδρόμηση σ΄αυτά τα ανώριμα στάδια.

Η μετουσίωση (D.: Sublimierung-En.: sublimation- Fr.: sublimation)

Που για τους περισσότερους συγγραφείς αποτελεί τον φυσιολογικότερο μηχανισμό άμυνας. Στη μετουσίωση έχουμε τη μετατροπή μιας “κατώτερης” σεξουαλικής ή επιθετικής ενόρμησης σε μια ανώτερη και κοινωνικά περισσότερο αποδεκτή έκφραση.

Οι ψυχολογικοί μηχανισμοί άμυνας του ΕΓΩ χρησιμοποιούνται ασυνείδητα από κάθε άτομο με σκοπό να μειωθεί το εσωτερικό άγχος που θα προκύψει από μια ενδοψυχική σύγκρουση. Μέχρι ενός ορίου αποτελούν φυσιολογικούς μηχανισμούς, απαραίτητους για την ομαλή προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον του. Για να επιτελέσουν την λειτουργία τους σε φυσιολογικά πλαίσια θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένοι όχι μόνο στην εξωτερική αλλά και στην εσωτερική πραγματικότητα. Το πως, το πότε και με τι αποτελέσματα χρησιμοποιούνται οι μηχανισμοί αυτοί, είναι καθοριστικοί παράγοντες για την αξιολόγησή τους. Συνήθως, χρησιμοποιούνται οι μηχανισμοί που κοστίζουν λιγότερο σε ψυχική ενέργεια. Έτσι, σε ένα άτομο που θα είχε μια αποτυχία στην προσπάθειά του για την κατάκτηση ενός υψηλού στόχου θα μπορούσαν να κινητοποιηθούν, ιεραρχημένοι από οικονομική άποψη, οι παρακάτω μηχανισμοί:

– Να “μετουσιώσει” το στόχο σε κάποιον άλλο.

– Να “ρίξει νερό στο κρασί του”, περιστολή του ΕΓΩ.

– Να “εκλογικεύσει”, να πει δηλαδή “δε βαριέσαι, δεν άξιζε τον κόπο”.

– Να “απωθήσει” την αποτυχία του, οπότε στην επόμενη προσπάθεια θα είχε και το φόρτωμα της προηγούμενης.

– Να “αρνηθεί” την ύπαρξη της αποτυχίας του φτιάχνοντας ένα δικό του κόσμο και δικές του ερμηνείες – σχιζοφρένεια.

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΣΤΑΔΙΑ ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

( βλ. διαφ.2)

Όπως αναφέραμε, τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια των παιδικών χρόνων από τη σχέση του παιδιού με το περιβάλλον.

Να πούμε σε παρένθεση, ότι, το παιδί δεν γεννιέται σαν ένα λευκό φύλο χαρτί πάνω στο οποίο το περιβάλλον γράφει ότι θέλει. Όταν έλθει στον κόσμο διαθέτει ήδη ένα σημαντικό ψυχολογικό υλικό τόσο από κληρονομημένα ψυχολογικά χαρακτηριστικά, όσο και από την περίοδο της κύησης.

Αυτό το ψυχολογικό υλικό αλληλεπιδρά στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και αποκτά εντυπώματα χαρακτηριστικών προσωπικότητας στον ψυχισμό του, που θα επηρεάσουν τη συμπεριφορά του αργότερα.

Τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά βρίσκονται σε δυναμική σχέση μεταξύ τους –σε αντίθεση με τα σωματικά- γι’ αυτό και «γηράσκουμε αεί διδασκόμενοι». Τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας διαμορφώνονται όμως στην παιδική ηλικία, σε τέσσερεις φάσεις. Κάθε φάση χαρακτηρίζεται από την απόκτηση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών. Τα χαρακτηριστικά αυτά διαμορφώνονται από τη σχέση με το περιβάλλον και με τη βοήθεια των μηχανισμών άμυνας που συνθέτουν σταδιακά το ΕΓΩ του ατόμου και σκοπό έχουν τη διαχείριση του άγχους κάθε φάσης ή σταδίου.

Σήμερα θα περιγράψουμε συνοπτικά τις τέσσερεις φάσεις – στάδια και στη επόμενη συνάντηση θα αναφερθούμε στα βασικά χαρακτηριστικά που αποκτά ο ψυχισμός του ατόμου σε κάθε μία από αυτές.

Στον πίνακα 2 έχουμε σχηματικά την σχέση μεταξύ χαρακτηριστικών της προσωπικότητας- αντίστοιχης φάσης της ψυχοκινητικής εξέλιξης – την επικρατούσα σε κάθε φάση ψυχική δομή και την σταδιακή δημιουργία των μηχανισμών άμυνας του ΕΓΩ για την αντιμετώπιση του εκάστοτε άγχους.

- ΣΤΟΜΑΤΙΚΟ Η ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Από τη στιγμή της γέννησης, το παιδί κατακλύζεται από ένα πλήθος επώδυνα ερεθίσματα σημαντικότερα των οποίων είναι το αίσθημα της πείνας και της δίψας, που αν δεν ικανοποιηθούν τότε κινδυνεύει η ύπαρξη του.

Η ικανοποίηση των αναγκών αυτών γίνεται μέσω του στόματος.

Η συμπεριφορά του καθορίζεται στο στάδιο αυτό μόνο από τις ανάγκες του, που έχουν την ποιότητα ορμής, μια και δεν επιδέχονται κανενός είδους διαχείριση από το ίδιο. Τίποτε άλλο δεν λαμβάνει υπόψη του. Γι΄αυτό και το στάδιο αυτό ονομάζεται ναρκισσιστικό.

Μηχανισμοί άμυνας ακόμα δεν έχουν διαμορφωθεί. Το υπαρξιακό άγχος που εκλύεται από τη μη ικανοποίηση των αναγκών- ορμών του δεν έχει άλλο τρόπο παρά να το αρνηθεί και να αποσύρει την όποια επικοινωνία του με το περιβάλλον. Η άρνηση είναι ο αρχαιότερος και πιο παθολογικός ίσως, μηχανισμός άμυνας του ατόμου.

- ΟΡΙΑΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Στην οριακή περίοδο, μεταξύ των δύο σταδίων( ναρκισσιστικού και ψυχαναγκαστικού ) το υπαρξιακό άγχος των πρώτων μηνών αντικαθίσταται από το άγχος πιθανής απώλειας του αντικειμένου αυτού που καθημερινά του δίνει λύσεις και ικανοποιεί τις πρωτοπαθείς υπαρξιακές του ανάγκες, μέχρις ότου πια βεβαιωθεί, από την καθημερινή εμπειρία, ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. Είναι το στάδιο της «αγκαλίτσας», της συμβιωτικής εξαρτητικής σχέσης με τη μαμά (κυρίως) και το μπαμπά.

Τυχόν αρνητικά – επιθετικά συναισθήματα προς το πρωτοπαθές αντικείμενο συναισθηματικής επένδυσης ( μαμά), αναστέλλονται και παραμένουν σαν τέτοια μέσα στον ψυχισμό του βρέφους δημιουργώντας έτσι τις ρίζες μιας, αργότερα, πιθανής καταθλιπτικής τάσης.

- ΠΡΩΚΤΙΚΟ Η ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Παράλληλα, η ωρίμανση του ΚΝΣ οδηγεί στην αυτόματη λειτουργία των σφιγκτήρων του που μάλιστα μπορεί να ελέγχει το ίδιο κατά βούληση. Η λειτουργία αυτή των σφιγκτήρων του παρέχει τα πρώτα στοιχεία ελέγχου και εξουσίας στη ζωή του. Εξουσία που ασκείται πρωταρχικά απέναντι στον εαυτό του και επεκτείνεται με το χρόνο και στους άλλους, αφού και αυτοί τώρα ασχολούνται και απαιτούν περισσότερη και τακτική καθαριότητα.

Παράλληλα , λόγω της κινητικότητάς του, αρχίζουν τα ΄΄μη΄΄ και τα ΄΄όχι΄΄ από το περιβάλλον , διαμορφώνοντας στο στάδιο αυτό έναν εσωτερικό λογοκριτή

( ΥΠΕΡΕΓΩ), που θα είναι αυτός που θα ελέγχει από εδώ και πέρα τις πράξεις του

Το παιδί αποκτά έτσι ένα νέο στοιχείο στη δομή της προσωπικότητάς του μέσα στο οποίο αντιπροσωπεύονται αρχικά οι γονεϊκές εντολές και αργότερα οι κανόνες του περιβάλλοντος. ΄ Ελλειψη ή ατελής ανάπτυξη του στοιχείου αυτού θα χαρακτηρίζει τύπους προσωπικότητας χωρίς ηθικές ή νομικές κοινωνικές αναστολές που σκοπό θα έχουν την ικανοποίηση των δικών τους αναγκών χωρίς να λαμβάνουν υπ΄όψιν τους τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους στο περιβάλλον.

- ΦΑΛΛΙΚΟ Η ΣΤΑΔΙΟ ΤΟΥ ΟΙΔΙΠΟΔΕΙΟΥ ΨΥΧΟΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΟΣ

Η πλήρης συνειδητοποίηση της διαφοράς των γεννητικών οργάνων είναι το χαρακτηριστικό στοιχείο της φάσης αυτής. Είναι η φάση της συνειδητοποίησης του φύλλου, του διαχωρισμού σε αγόρι και κορίτσι. Αποτέλεσμα του διαχωρισμού αυτού είναι η ασυνείδητη έλξη προς το γονέα του αντίθετου φύλου, σε πρώτη φάση και η ταύτιση με το ομόφυλο γονέα σε δεύτερη.

Το αντίστοιχο άγχος τιμωρίας από τον ισχυρότερο ομόφυλο γονιό οδηγεί σε εκλογίκευση της επιθετικότητας του απέναντι σ’ αυτόν, την εξιδανίκευσή του και την ταύτιση μαζί του (με την εξιδανικευμένη εικόνα του) ώστε αργότερα να μπορέσει να κατακτήσει τον ετερόφυλο γονιό.

Αργότερα, η ασυνείδητη αυτή έλξη θα προσανατολισθεί προς τους εκπροσώπους του ετερόφυλου γονιού στο περιβάλλον.

Αυτό θα γίνει κατά την εφηβεία, όταν οι ορμονικές αλλαγές θα του ξυπνήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες.

- ΛΑΝΘΑΝΟΝ ΣΤΑΔΙΟ Ή ΛΑΝΘΑΝΟΥΣΑ ΦΑΣΗ

Είναι η φάση αυτή που υποχωρούν οι εντάσεις των διαπροσωπικών σχέσεων μέσα στην οικογένεια, το παιδί ΄΄βγαίνει΄΄ από το σπίτι , έρχεται σε επαφή με άλλα παιδάκια , οι συναισθηματικές επενδύσεις αποκτούν αντικείμενα επένδυσης από το περιβάλλον. Είναι το στάδιο του πολυπαιχνιδισμού. Τα παιδιά στην ηλικία αυτή παίζουν χωρίς διάκριση με όλα τα άλλα παιδάκια της ηλικίας τους

- Η ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

Στη φάση της εφηβείας , με την ορμονική ωρίμανση , η συναισθηματική ενέργεια επιστρέφει στο παιδί που τώρα αρχίζει να κάνει επιλεκτικές επενδύσεις σε φίλους, ενδιαφέροντα , ιδέες κ.λ.π.

Η εξαιρετικά περιληπτική αυτή αναφορά στα στάδια ή φάσεις τις ψυχοκινητικής εξέλιξης έχει το μειονέκτημα να παραλείπει τη συντριπτική πολυμορφία των σταδίων αυτών. Το αναφέρουμε μόνο για να μας βοηθήσουν να περιγράψουμε και πάλι συνοπτικά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που διαμορφώνονται σε κάθε ένα από αυτά.

Σε κάθε στάδιο ή φάση ο ψυχισμός εμπλουτίζεται με χαρακτηριστικούς μηχανισμούς άμυνας ενισχύοντας και ωριμάζοντας έτσι το ΕΓΩ τοα ατόμου.

Ένα φυσιολογικό άτομο, δεν διαθέτει μόνο την ικανότητα διαχείρισης όλων των μηχανισμών αυτών σύμφωνα με την πραγματικότητα , αλλά και στην περίπτωση που στον ψυχισμό του αντιπροσωπεύονται κυρίως τα χαρακτηριστικά του ενός ή του άλλου σταδίου, η διαφορά από την αντίστοιχη πιθανή παθολογική έκφραση θα εξαρτάται από την ικανότητά του να τα διαχειρίζεται ή να τον διαχειρίζονται αυτά.

Για παράδειγμα, το χαρακτηριστικό της ΄΄ αξιολόγησης του μέρους έναντι του όλου΄΄ ( ένα χαρακτηριστικό της πρωϊμης βρεφικής ηλικίας, κατά την οποία το βρέφος δεν αναγνωρίζει την μητέρα του ως σύνολο αλλά από τα επι μέρους στοιχεία της όπως ο τόνος της φωνής της, η δερματική επαφή , η λάμψη των ματιών της , η μυρωδιά της ή η γεύση του στήθους της, αξιολογώντας πάντα αυτό που έχει ανάγκη), όταν το διαχειρίζεσαι το χρειάζεσαι π.χ. με την έννοια της αφαίρεσης στη ζωγραφική , στη ποίηση και όχι μόνον , όταν όμως σε διαχειρίζεται συμμετέχει στην έκφραση της σχιζοφρένειας, γιατί το αποτέλεσμά του είναι η διαταραχή της επαφής με την πραγματικότητα.

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΝ ΨΥΧΙΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ

( βλ. διαφ. 3,4,5,6,)

Είπαμε ότι ο άνθρωπος δεν έρχεται στον κόσμο σαν ένα λευκό φύλλο χαρτί πάνω στο οποίο θα κάνει τις όποιες καταγραφές του το περιβάλλον. Κατά την γέννησή του διαθέτει ήδη ένα μεγάλο μέρος ψυχολογικού υλικού , τόσο γονιδιακά κληρονομημένο , όσο και από την περίοδο της ανάπτυξής του στην κοιλιά της μητέρας του. Το περιβάλλον έρχεται λοιπόν να διαμορφώσει το υλικό αυτό σε κάποιας μορφής σταθερές δομές. Η διαμόρφωση αυτή δεν θα εξαρτηθεί μόνο από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος αλλά και από τις αντοχές του υλικού. Π.χ. εάν το κατά την γέννηση ψυχολογικό υλικό το παρομοιάσουμε με ένα κομμάτι μάρμαρο, τότε το μάρμαρο αυτό μπορεί να είναι καλής ποιότητας και να αντέχει ή να είναι κακής ποιότητα και να σπάει εύκολα. Η ίδια σφυριά ( εμπειρία – βίωμα) από το περιβάλλον θα αφήσει στα διαφορετικά μάρμαρα διαφορετικό εντύπωμα. Γι΄αυτό και δεν υπάρχουν πατέντες διαπαιδαγώγησης που να είναι καλές για όλους.

Στο κεφάλαιο αυτό , λαμβάνοντας υπ΄όψιν όλα τα πάρα πάνω, θα περιγράψουμε την διαμόρφωση κάποιων βασικών χαρακτηριστικών που καταγράφονται στον ψυχισμό ενός ατόμου σε διάφορα στάδια. Η σύνθεση των χαρακτηριστικών αυτών θα αποτελέσει και την έκφραση της προσωπικότητάς του αργότερα. Για την κατανόηση της διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών αυτών θα πρέπει να φέρουμε στο μυαλό μας την περιγραφή των σταδίων του προηγούμενου κεφαλαίου.

Έτσι, στο Ναρκισσιστικό ή στοματικό στάδιο καταγράφονται:

Στο Οριακό καταγράφονται:

Στο ψυχαναγκαστικό καταγράφονται:

Στο Υστερικό - Οιδιπόδειο στάδιο καταγράφονται:

Τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε σε κάθε στάδιο συνθέτουν στο σύνολό τους την προσωπικότητα ενός ατόμου. Θεωρητικά , όλα τα άτομα διαθέτουν το σύνολο των χαρακτηριστικών που περιγράψαμε. Πρακτικά όμως , κάθε ένας θα καταγράψει κάποια από αυτά με διαφορετική ένταση , ανάλογα με την ένταση των βιωμάτων και εμπειριών του σε κάθε στάδιο. Η τελική σύνθεση των χαρακτηριστικών αυτών θα είναι διαφορετική σε κάθε άτομο , δημιουργώντας έτσι και τους διαφορετικούς χαρακτήρες και προσωπικότητες.

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

( βλ. διαφ. 7 , 8,9,10,11)

Προσκόλληση του ψυχισμού σε κάποιο από τα στάδια θα οδηγήσει είτε φυσιολογικά σε αντίστοιχους τύπους προσωπικότητας είτε παθολογικά σε αντίστοιχες ψυχιατρικές κλινικές εικόνες, αυτές που χαρακτηρίζουμε σαν ψυχιατρικές διαταραχές.

Το ψυχοδυναμικό αυτό μοντέλο ερμηνείας των ψυχιατρικών διαταραχών στηρίζεται στην αρχή ότι η ψυχιατρική νόσος είναι αποτέλεσμα ενδοψυχικών συγκρούσεων που το άτομο διαχειρίζεται με ανώριμους μηχανισμούς άμυνας με αποτέλεσμα τη δημιουργία συμπτωμάτων ή διαταραχών της συμπεριφοράς.

Παρόμοια όμως στοιχεία σε μικρότερο φυσικά βαθμό, θα παρατηρήσουμε και στις αντίστοιχες μορφές προσωπικότητας.

Οι ενδοψυχικές συγκρούσεις οφείλονται σε σύγκρουση του κόσμου των συνειδητών ή ασυνείδητών επιθυμιών και αναγκών το οποίο ονομάσθηκε ΑΥΤΟ ή ΠΡΟΕΓΩ, το περιβάλλον σε πρώτη φάση ή την αντιπροσώπευση του στον ψυχισμό του ατόμου που ονομάσθηκε ΥΠΕΡΕΓΩ και η οποία σύγκρουση γίνεται στο επίπεδο της πραγματικότητας που αντιπροσωπεύεται στους μηχανισμούς άμυνας του ΕΓΩ. Στις περιπτώσεις των ψυχιατρικών κλινικών εικόνων έχουμε τις πάρα κάτω μορφές σύγκρουσης:

ΨΥΧΩΣΕΙΣ

Εδώ περιλαμβάνεται μια ομάδα ψυχώσεων κυριότερα χαρακτηριστικά των οποίων είναι η βαριά διαταραχή της προσωπικότητας, η διαταραχή της σκέψης και η διαταραχή του συναισθήματος. Η εικόνα συνοδεύεται συχνά από παραλήρημα οπτικού ή ακουστικού τύπου, ψυχοσωματικά συμπτώματα κλπ.

ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ

Οι νευρώσεις είναι “ψυχικές διαταραχές χωρίς οργανικό υπόστρωμα κατά τις οποίες ο ασθενής διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την αντικειμενική σχέση με την πραγματικότητα και δεν συγχέει τα υποκειμενικά παθολογικά του ενοχλήματα, βιώματα και φαντασίες με αυτή. Η συμπεριφορά μπορεί να επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό, η προσωπικότητα όμως παραμένει ακέραια”.

Από ψυχοδυναμική άποψη ο όρος “νευρωτικές διαταραχές” περιλαμβάνει ένα πλήθος συμπτωμάτων τα οποία εμφανίζονται σαν αποτέλεσμα διαταραχής των σχέσεων μεταξύ του ΕΓΩ και απωθημένων ενορμήσεων του ΑΥΤΟ. Η διαταραχή αυτή στη σχέση μεταξύ του ΕΓΩ και των ενορμήσεων του ΑΥΤΟ οφείλεται στη σύγκρουση των ενορμήσεων αυτών με το ΥΠΕΡΕΓΩ, το ΙΔΑΝΙΚΟ ΕΓΩ ή και το περιβάλλον του ασθενή. Αποτέλεσμα της σύγκρουσης αυτής είναι η δημιουργία άγχους ή άλλων δυσάρεστων για τον ασθενή, συναισθημάτων. Το ΕΓΩ καλείται τότε να ανατρέψει τη συνειδητή βίωση των συναισθημάτων αυτών, που θα ήταν ανυπόφορη για τον ασθενή. Για το σκοπό αυτό κινητοποιεί μηχανισμούς άμυνας, με ένα ιδιαίτερο όμως, όχι φυσιολογικό τρόπο, αποτέλεσμα των οποίων είναι η δημιουργία κλινικών εικόνων που χαρακτηρίζονται σαν νευρώσεις.

ΠΑΡΑΝΟΙΑ

Χρόνια ψύχωση με συστηματικοπoιημένο παραλήρημα που από άποψη περιεχομένου φαίνεται να αγγίζει την πραγματικότητα, γι’ αυτό και συχνά γίνεται πιστευτό.

Ελαφρές μορφές παράνοιας ανευρίσκονται ενταγμένες σε μεθοριακές κοινωνικές ομάδες πολιτικής, θρησκευτικής ή άλλης ιδεολογικής απόκλισης.

Η διαταραχή της σκέψης αφορά μόνο το συστηματοποιημένο παραλήρημα που χαρακτηρίζει το περιεχόμενο της παράνοιας ενώ παραμένουν ανέπαφα όλα τα άλλα επίπεδα της επικοινωνίας του ατόμου με το περιβάλλον του. Όταν λέμε συστηματικοποιημένο εννοούμε παραλήρημα με σταθερό περιεχόμεο.

ΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Στις διαταραχές της προσωπικότητας ανήκουν άτομα με βαθιά ριζωμένες στο χαρακτήρα τους διαταραχές της συμπεριφοράς τους. Οι διαταραχές αυτές της συμπεριφοράς γίνονται συνήθως εμφανείς κατά την εφηβεία, πολλές φορές και πιο μπροστά, εξακολουθούν να υπάρχουν κατά την ενηλικίωση και πρακτικά συνοδεύουν το άτομο για όλη του τη ζωή.

Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των διαταραχών αυτών, είναι ότι το άτομο το ίδιο δεν αισθάνεται να υποφέρει παρόλο που το περιβάλλον του, του επισημαίνει τη διαταραγμένη συμπεριφορά του και συχνά υποφέρει αυτό από αυτή.

Ιδιαίτερα τα ψυχοπαθητικά άτομα που χαρακτηρίζονται από αντικοινωνική συμπεριφορά, αποτελούν ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα.

Ψυχοδυναμικά, για την ερμηνεία της συμπεριφοράς των ψυχοπαθητικών ατόμων ενοχοποιείται μία ατελής ανάπτυξη ή και απουσία του ΥΠΕΡΕΓΩ. Έτσι το ψυχοπαθητικό άτομο δεν “καθρεφτίζει” εσωτερικά την συμπεριφορά του, δεν τη θέτει σε ερώτημα, δεν τη λογοκρίνει και την εκφράζει χωρίς αναστολές. Λόγω των “ατελειών” (defekts) ή της έλλειψης των αντίστοιχων υπερεγωτικών στοιχείων, το ΕΓΩ συντονίζεται με το ΑΥΤΟ έτσι ώστε, προεγωτικά στοιχεία (ορμές, ενορμήσεις, ανάγκες και επιθυμίες) εκφράζονται χωρίς την διορθωτική παρέμβαση του ΥΠΕΡΕΓΩ. Η ύπαρξη του ΕΓΩ επιτρέπει την συνειδητοποίηση της συμπεριφοράς (δεν υπάρχει το ακαταλόγιστο των σχιζοφρενών), αλλά η απουσία του ΥΠΕΡΕΓΩ επιτρέπει και την έκφραση της συμπεριφοράς αυτής χωρίς αναστολές.

Στην περίπτωση που η συμπεριφορά του ατόμου με διαταραχή της προσωπικότητας έρχεται σε σύγκρουση με τα κοινωνικά πλαίσια , ( αντικοινωνική συμπεριφορά ) , η κοινωνία για να μας προστατεύσει από αυτούς , αλλά και εμάς τους ίδιους από τα δικά μας ψυχοπαθητικά στοιχεία, έχει συστήσει έναν τεχνητό ΥΠΕΡΕΓΩ, που είναι οι νόμοι και οι αστυνόμοι.

Πέρα όμως από την παθολογική έκφραση των διαφόρων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που συνιστούν ψυχιατρική διαταραχή , παρόμοια χαρακτηριστικά , σε μικρότερο βαθμό έντασης έκφρασης , θα βρούμε και σε αντίστοιχες προσωπικότητες που κατατάσσονται στα ευρύτερα φυσιολογικά όρια.

Συνοψιζοντας βλ . διαφ 12, 13,14,15,16

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

ΨΥΧΟΠΑΘΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

( βλ. διαφ. 17 )

Να τονίσουμε ότι οι διάφορες μορφές ψυχοπαθητικών προσωπικοτήτων δεν περιλαμβάνονται στις ψυχιατρικές διαταραχές με την στενή έννοια του όρου, αλλά συνιστούν συχνά χαρακτηριστικά και των θεωρούμενων φυσιολογικών.

Με αυτή την έννοια, οι μορφές ψυχοπαθητικής συμπεριφοράς που θα μπορούσαν να εκδηλωθούν θα ήταν όσα και τα ψυχοπαθητικά άτομα, αφού κάθε άτομο διαφέρει στις ανάγκες, τις επιθυμίες και τους στόχους του στη ζωή. Προϋπόθεση και κοινός παρανομαστής είναι η έλλειψη ή κάποια κενά του εσωτερικού λογοκριτή.

Σε μια προσπάθεια κατηγοριοποίησης των ψυχοπαθητικών μορφών συμπεριφοράς, ανάλογα με τα προεξάρχοντα χαρακτηριστικά διακρίνονται, τουλάχιστον βιβλιογραφικά, συγκεκριμένες κατηγορίες, ψυχοπαθητικών προσωπικοτήτων. Από το πλήθος των πολυάριθμων προσπαθειών κατάταξης των ψυχοπαθητικών προσωπικοτήτων, ξεχωρίζει αυτή του Kurt Schneider (1923), ο οποίος διακρίνει δέκα χαρακτηριστικές μορφές έκφρασης της ψυχοπαθητικής συμπεριφοράς, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν σαν οι κλινικές μορφές της ψυχοπαθητικής συμπεριφοράς. Μερικές από αυτές είναι:

Ο υπερθυμικός τύπος, κατ’ εξοχήν δραστήριες προσωπικότητες με κύρια χαρακτηριστικά – την εύθυμη διάθεση, την ζωηρή ιδιοσυγκρασία, και την μεγάλη ενεργητικότητα. Είναι άτομα ικανά να προσφέρουν βοήθεια ( όταν αισθάνονται υπεροχή σε σχέση με αυτόν που βοηθούν), επιδέξια, πρόθυμα αλλά χωρίς βάθος, κρίση και θεμέλια στη συμπεριφορά τους, απρόσεκτα και ευμετάβλητα, χωρίς να μπορεί κάποιος να βασισθεί σ’ αυτά. Έχουν μια απλοϊκή αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία, με χαλαρά όρια στη συμπεριφορά τους και ευκολία σε παρορμητικές συμπεριφορές.

Ο καταθλιπτικός τύπος, οι μελαγχολικές ψυχοπαθητικές προσωπικότητες χαρακτηρίζονται από ένα διαρκές συναίσθημα καταπιέσεως, σκεπτικισμού, απαισιοδοξίας ή μία μόνιμη αγχώδη διάθεση για την ζωή και τον κόσμο. Δεν εμπιστεύονται εύκολα τους άλλους, αλλά πολύ περισσότερο τον εαυτό τους – Διατηρούν κυρίως τα δυσάρεστα βιώματα στη μνήμη τους και τους είναι σχεδόν αδύνατο να συμμετάσχουν αυθόρμητα σε ευχάριστα γεγονότα, η μία θλίψη αντικαθίσταται από την άλλη.

Πέρα όμως από αυτή την κλασσική μελαγχολική εικόνα, συχνά η μελαγχολία «μεταμφιέζεται» σε μία «αγχώδη μανία», ή «μανία φυγής » με εξωτερική ευδιαθεσία και πολυπραγμοσύνη, χωρίς όμως τα άτομα αυτά να εισπράττουν ένα πραγματικό αίσθημα χαράς. Είναι άτομα δραστήρια, στα οποία όμως η επιτυχία δεν φέρνει ικανοποίηση και όταν για κάποιο λόγο παύσει η δραστηριότητά τους, υπάρχει ο κίνδυνος ανάδυσης της μελαγχολικής διάθεσης.

Στις μελαγχολικές ψυχοπαθητικές προσωπικότητες κατατάσσονται και άτομα δυσθυμικά με μαλακό χαρακτήρα, δειλά και με έλλειψη θάρρους. Ενώ σαν κακόθυμες προσωπικότητες περιγράφονται άτομα με διαχρονική μελαγχολική διάθεση, ψυχρά, ιδιότροπα, δηκτικά, δύσπιστα, ευερέθιστα με τάση να κρίνουν και να κατακρίνουν τους άλλους – Είναι άτομα απαισιόδοξα για το μέλλον με τάσεις φανατικών ταυτίσεων που επιχαίρουν με τις αποτυχίες των άλλων.

Ο φανατικός, οι φανατικοί, είναι η κατηγορία αυτή των ψυχοπαθητικών προσωπικοτήτων που χαρακτηρίζεται από υπεραξιολόγιση των ιδεών, σκέψεων τους ή οποιωνδήποτε συναισθηματικών τους επενδύσεων. Συνήθως πρόκειται για εκρηκτικές προσωπικότητες που λειτουργούν σχεδόν παραληρητικά στην προσπάθεια υπεράσπισης των απόψεών τους (οι «υπερτιμώμενες ιδέες » των φανατικών, ανήκουν μαζί με τις ιδεοληψίες και το παραλήρημα στις διαταραχές του περιεχομένου της σκέψης). Σε μικρότερο σημαντικό ποσοστό παρατηρούμε άτομα φανατικά προσηλωμένα σε ιδέες χωρίς όμως αγωνιστικό ή επιθετικό περιεχόμενο, κυρίως σαν μέλη ιδεολογικών αιρέσεων.

Ψυχοπαθητικές προσωπικότητες που έχουν ανάγκη αξιολόγησης είναι άτομα που η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια να προβάλουν μία υπερτροφική εικόνα του εαυτού τους με στόχο την αποδοχή και την επιβράβευση από τους άλλους. Είναι άτομα ματαιόδοξα, που εύκολα ψευδολογούν. Η προσπάθεια αυτή προβολής του εαυτού μπορεί να έχει διάφορες μορφές. Μπορεί να αφορά από τον τρόπο ντυσίματος , μέχρι την προκλητική συμπεριφορά, την επαναλαμβανόμενη ψευδολογία και την περιαυτολογία. Στις περιπτώσεις της φανταστικής ψευδολογίας, ο ψυχοπαθητικός αυτός τύπος ζει τον ρόλο του, τον οποίο περιστασιακά τον πιστεύει και δεν αισθάνεται την ανάγκη κάποιας διόρθωσης, όταν επανέλθει στην περιοχή της πραγματικότητας. Αδυνατεί να αυτολογοκριθεί (ελλειμματικό ΥΠΕΡΕΓΩ) παρ’ όλο που έχει επίγνωση της συμπεριφοράς του. Το φάσμα των ρόλων που υιοθετούνται από τέτοια άτομα εκτείνεται από τον ρόλο του εντυπωσιακού «ήρωα» μέχρι του «μάρτυρα» που επιζητεί τον οίκτο του περιβάλλοντος .

Ψυχοπαθητικές προσωπικότητες με ευμετάβλητη ψυχική διάθεση, που χαρακτηρίζονται από εύκολη έως ραγδαία αλλαγή της διάθεσης χωρίς την συμμετοχή κάποιων εξωτερικών αιτίων ή αφορμών. Κυριαρχεί η δυσθυμική διάθεση με εξάρσεις ευφορίας που βιώνονται σαν εσωτερικές ενορμήσεις από το άτομο και αδυνατούν να ερμηνευτούν αιτιολογικά.

Οι εκρηκτικές ψυχοπαθητικές προσωπικότητες είναι άτομα ευερέθιστα, με εκρήξεις θυμού και διάθεση φιλονικίας στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Εκρήγνυνται «δι’ ασήμαντον» αφορμή και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα εάν η αφορμή αυτή έχει σχέση με υποτίμηση της προσωπικότητας τους.

Οι αδιάφοροι ψυχοπαθητικοί τύποι, είναι άτομα ψυχρά στη σχέση τους με το περιβάλλον, χωρίς ένδειξη συναισθηματικής επικοινωνίας ή ευσπλαχνίας, είναι συναισθηματικά επίπεδα. Δεν χαρακτηρίζονται από αισθήματα ντροπής, τύψεων ή μεταμέλειας για τις πράξεις τους , όσο προκλητικές και να είναι αυτές. Είναι άτομα σκληρά, αδιαφορούν για τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους, την οποία δεν «τροποποιούν», όσο και να προσπαθεί το περιβάλλον τους γι’ αυτό. Είναι οι τύποι που προσανατολισμένοι στον στόχο τους «πατούν επί πτωμάτων», προκειμένου να τον πετύχουν. Όχι σπάνια μπορούν να φθάσουν στο έγκλημα, όχι σαν συναισθηματική αντίδραση (εν βρασμώ) αλλά σαν στρατηγική επίτευξης του στόχου. Διακρίνονται ακόμα για την υψηλή νοημοσύνη τους.

Οι άβουλες ψυχοπαθητικές προσωπικότητες είναι αυτές που επηρεάζονται ιδιαίτερα εύκολα από κάθε εξωτερική επίδραση. Δεν έχουν ατομικό προσανατολισμό αλλά επηρεαζόμενες από τις παρεμβάσεις του περιβάλλοντος «άγονται και φέρονται» άλλοτε προς το καλό και άλλοτε προς το κακό. Στερούμενες εσωτερικών αντιστάσεων γίνονται εύκολα αντικείμενα εκμετάλλευσης από τους άλλους. Στην καθημερινότητα εμφανίζονται χωρίς πρωτοβουλίες και ατομικά κίνητρα, ενώ στην χρησιμοποίησή τους από τους άλλους εμφανίζονται χωρίς αρχές, έτσι ώστε να μην έχουν και αναστολές εάν οι άλλοι τους κατευθύνουν σε παράνομες πράξεις. Οι ασθενικές ψυχοπαθητικές προσωπικότητες στην τυπική τους μορφή χαρακτηρίζονται από μία συνεχή υποχονδριακή αυτοπαρατήρηση των σωματικών κυρίως, αλλά και ψυχολογικών λειτουργιών τους με αποτέλεσμα την δημιουργία ακόμα και ψυχικών ή ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Αυτά με τη σειρά τους πυροδοτούν νέους κύκλους αυτοπαρατήρησης κ.ο.κ. Ο συνεχής προσανατολισμός των ατόμων αυτών προς τον εαυτό τους οδηγεί σε εξασθένηση των ψυχικών λειτουργιών όπως της προσοχής, της μνήμης κ.α. Συμμετέχουν ελάχιστα στα δρώμενα στο περιβάλλον και παραπονιούνται συνέχεια για διάφορα ενοχλήματα και διαταραχές των σημαντικών τους λειτουργιών, όπως αϋπνίες, ζάλη, κεφαλαλγίες, καρδιακή δυσλειτουργία, «πονάκια», διαταραχές από τα αγγεία, την ουροδόχο κύστη, την λειτουργία του πεπτικού… Η ικανότητα για εργασία μειώνεται, ενώ πρωτοβουλίες, κίνητρα και δημιουργικότητα απουσιάζουν.

Σύμφωνα με όσα έχουμε πει μέχρι σήμερα θα μπορούσαμε να κατηγοριοποιήσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά – ψυχολογία σε τρείς κατηγορίες :

Α. την φυσιολογική, με τις διάφορες μορφές της

Β. την κλινική , με παθολογική έκφραση και συμπτώματα , και

Γ.την ψυχοπαθητική ή διαταραχή της προσωπικότητας με οποιανδήποτε μορφή έκφρασης και κοινό παρανομαστή την έλλειψη εσωτερικού λογοκριτή – διορθωτή της συμπεριφοράς αυτής.

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΟΙ ΨΥΧΟΠΑΘΕΙΣ

( βλ. διαφ. 18 )

Πέρα από την κατάταξη αυτή των μορφών ψυχοπάθειας, στις οποίες αναφερθήκανε στο προηγούμενο κεφάλαιο, στην πράξη θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στις ψυχοπαθητικές συμπεριφορές κάθε τύπος προσωπικότητας, οποιασδήποτε ψυχολογικής σύνθεσης, με βασικό χαρακτηριστικό την έλλειψη αναστολών και την αδυναμία καθρεφτίσματος της συμπεριφοράς του σε σχέση με τις επιπτώσεις της στο περιβάλλον.

Σύγχρονοι ερευνητές (π.χ. ψυχίατρος Hervey Cleckley), ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τα άτομα αυτά, γενίκευσαν την έννοια του όρου ψυχοπάθεια, έτσι ώστε να συμπεριλάβουν σ’ αυτόν όλους αυτούς των οποίων η συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από την έλλειψη αναστολών, άσχετα εάν αυτό θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στις βιβλιογραφικές κλινικές μορφές. Μιλώντας πια για την ψυχοπάθεια της καθημερινότητας.

Διαχώρισαν, μάλιστα, τους ψυχοπαθείς, σε «επιτυχημένους» και «αποτυχημένους», χρησιμοποιώντας γι’ αυτόν τον διαχωρισμό γενικότερα αποδεκτά κοινωνικά κριτήρια.

Γενικά, οι ψυχοπαθητικές προσωπικότητες χαρακτηρίζονται από την υπερβολικότητα των όποιων χαρακτηριστικών τους, θετικών ή αρνητικών, σε σχέση με τα φυσιολογικά άτομα, μια και απουσιάζει ο λογοκριτής που θα μπορούσε να λειτουργεί ανασταλτικά στην εκδήλωση της συμπεριφοράς τους.

Έτσι, όσο αφορά τη κατηγορία των «επιτυχημένων» ψυχοπαθών, αυτοί, εμφανίζονται ικανότεροι στην επίτευξη των στόχων τους(χρησιμοποιώντας κάθε μέσο χωρίς αναστολές) δημιουργώντας πρότυπα για άλλες ασθενέστερες προσωπικότητες λόγω της δυναμικής τους. Τα αντιθετικά αυτά χαρακτηριστικά είναι επόμενο να δημιουργούν τόσο ταυτίσεις μαζί τους, όσο και ισχυρές συγκρούσεις με όσους δεν είναι διατεθειμένοι να ανεχθούν την χωρίς αναστολές συμπεριφορά τους. Σε μια δεύτερη φάση θα προκαλέσουν συχνά και απογοητεύσεις σ’ αυτούς που τους θαυμάζουν, αφού ο τελικός στόχος των ψυχοπαθητικών προσωπικοτήτων είναι η εξυπηρέτηση των δικών τους αναγκών. Έτσι, δε θα διστάσουν να απογοητεύσουν ακόμα και τα «αγαπημένα» τους πρόσωπα ή τους «πιο πιστούς τους υπηρέτες» στην εξυπηρέτηση του στόχου αυτού.

Είναι ιδιαίτερα ελκυστικοί σε μία κατηγορία γυναικών, οι οποίες δένονται ιδιαίτερα μαζί τους σε σχέση αφέντη – δούλης. Διατηρούν την «αγάπη» τους παρά τις όποιες παρατηρήσεις από το περιβάλλον μη αντιδρώντας ακόμα και σε τυχόν περιφρονητική ή απαξιωτική συμπεριφορά του αγαπημένου τους. Πρόκειται κυρίως για υστερικές – οιστριονικές προσωπικότητες που έλκονται από την φαντασιωσική προσδοκία ότι μπορούν να τον αλλάξουν. Έτσι, αρνούνται να δουν την αλήθεια, δείχνουν μια απόλυτη εμπιστοσύνη στον ψυχοπαθή παραγνωρίζοντας την πραγματικότητα.

Αυτό δε σημαίνει ότι αυτοί οι τύποι γυναικών είναι τα μοναδικά θύματα των ψυχοπαθών. Ο ψυχοπαθής μπορεί να παρασύρει τον καθένα. Ακόμα, το να προσπαθήσει κανείς να αναγνωρίσει έναν ψυχοπαθή από την εξωτερική του εμφάνιση ή από τη φαινομενική συμπεριφορά του την πρώτη φορά είναι σχεδόν αδύνατο. Είναι ικανοί να προσαρμόζονται εύκολα στις διάφορες ψυχοδυναμικές αλλαγές των καταστάσεων και αυτό ίσως είναι ένα σημάδι που μπορεί να μας βάλει σε σκέψεις.

Τα περισσότερα θύματα των ψυχοπαθών , βλέπουν στην αρχή, μόνο αυτό που θέλουνε να δούν. Η ανωριμότητα της προσωπικότητας του θύματος είναι βούτυρο στο ψωμί του ψυχοπαθή. Τα θύματά τους προσκολλώνται , συχνά φανατικά σ΄αυτούς και όταν διακρίνουν κάποιες ΄΄ατέλειες΄΄ του χαρακτήρα τους , πιστεύουν ότι αυτές είναι στα πλαίσια του φυσιολογικού,( ποιος είναι τέλειος?) και όχι βασικά χαρακτηριστικά της ψυχοπαθητικής τους προσωπικότητας. Όταν για παράδειγμα συνειδητοποιούν ότι ψεύδονται ασύστολα , το εκλογικεύουν με το ΄΄ έτσι και αλλοιώς όλοι λένε ψέματα΄΄ και τρέφονται με την ελπίδα ότι θα διορθωθούν.

Κάποιοι θεωρούν (π.χ. Cleckley) ακόμα και αυτή τη μορφή της «μη κλινικής» ψυχοπαθητικής συμπεριφοράς, σαν ψυχική ασθένεια, αφού χαρακτηρίζεται από ένα μη θεραπεύσιμο συναισθηματικό κενό. Ακόμα και στις περιπτώσεις που κάτι αισθάνονται, αυτό είναι τελείως επιφανειακό. Τους θεωρούν ικανούς να πράξουν το χειρότερο, με τις όποιες επιπτώσεις για τους άλλους, κάτι που για ένα φυσιολογικό άτομο θα προκαλούσε δυσβάσταχτα συναισθήματα ντροπής και ενοχών, χωρίς να εμφανίζουν ίχνος απ’ όλα αυτά. Ακόμα θεωρούν ότι η ψυχοπάθεια, αυτής της μορφής, είναι ευρύτατα διαδεδομένη στην κοινωνία και στη συμπεριφορά χαρακτηρίζει ακόμα και τελείως «φυσιολογικά» και κοινωνικά αποδεκτά άτομα όπως εμπόρους, διευθυντές, πολιτικούς, γιατρούς, ακόμα και ψυχιάτρους. Θα τους βρούμε συχνά σε υψηλές διευθυντικές ή πολιτικές θέσεις.

Το έλλειμμα «συναισθηματικών αναστολών» επιτρέπει σ΄ αυτούς τους ψυχοπαθείς να λειτουργούν σαν πολύ αποδοτικές μηχανές. Είναι σε θέση να εκτελέσουν εξαιρετικά, διάφορες εργασίες και να μιμηθούν τέλεια συναισθηματικές αντιδράσεις, μόνο που με τον καιρό γίνεται εμφανής η διάσταση μεταξύ λόγων και πράξεων. Είναι τύποι που μπορούν να δώσουν την εντύπωση του συντριπτικά θλιμμένου από κάποιο γεγονός και λίγο αργότερα συμμετέχουν σ’ ένα πάρτυ για να «ξεχάσουν». Το πρόβλημα είναι ότι ξεχνάνε πραγματικά.

Οι ψυχοπαθητικές προσωπικότητες δεν παραποιούν μόνο και υποβαθμίζουν γεγονότα του παρελθόντος αλλά γενικά αποφεύγουν να απαντούν άμεσα και σε ερωτήματα του παρόντος. Όταν τους ρωτάει κανείς, η απάντηση που παίρνει δεν είναι ποτέ αυτή που θα περίμενε κανείς , επί της ουσίας της ερωτήσεως. . Απαντούν με τον δικό τους τρόπο και μεταφέρουν την ουσία της συζήτησης σε θέματα που πιστεύουν ότι τους ευνοούν.

Αυτό συμβαίνει, γιατί μη έχοντας οποιαδήποτε έννοια για τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους στους άλλους, δεν έχουν ούτε τύψεις ούτε ενοχές. Ακόμα και όταν οι επιπτώσεις αυτές είναι οφθαλμοφανείς, αυτοί δεν έχουν κανένα λόγο να δείξουν ανησυχία. Ούτε πολύ περισσότερο να ζητήσουν συγγνώμη για οτιδήποτε. Εάν κάποια φορά το κάνουν , είναι μόνο για να κερδίσουν χρόνο και ίσως να ξανακάνουν τα ίδια. Αφού η συγγνώμη τους δεν θα έχει καμία συναισθηματική δέσμευση.

Εμφανίζονται να μη θυμούνται τι έχουν πει ή τι έχουν κάνει στο παρελθόν. Οι τυχόν δεσμεύσεις τους , μη έχοντας συναισθηματική δέσμευση , δε τους λένε τίποτα. Αυτό που τους απασχολεί είναι μόνο το παρόν. Γι΄ αυτό και δεν έχουν καμία αναστολή να μη τηρήσουν τις υποσχέσεις τους, τις δεσμεύσεις τους ή τα όποια συμφωνηθέντα.

Στα εμπορικά πλαίσια, οι ψυχοπαθείς λειτουργούν σαν αδίστακτοι πωλητές που όχι μόνο ενδιαφέρονται για την πραγματικότητα των πιθανών επιτυχημένων συμφωνιών αλλά αντλούν και ευχαρίστηση όταν είναι σε θέση να ξεγελάσουν τους πελάτες τους. Δεν έχουν καμία ενοχή και συχνά υπερηφανεύονται για το κατόρθωμά τους, όταν κορόιδεψαν κάποιον και αντί για πέντε του πήραν δέκα. Σε μία κοινωνία που η επιτυχία μετριέται με την ποσότητα των υλικών αγαθών που διαθέτει ο κάθε ένας, κάποιοι από αυτούς τους ψυχοπαθείς θαυμάζονται σαν πρότυπα.( Να υπενθυμίσω ότι στατιστικές δείχνουν ότι το 30% των επεμβάσεων καρδιάς είναι αχρείαστες.)

Ο ψυχοπαθής δεν αναγνωρίζει κανένα πρόβλημα στον ψυχικό του κόσμο και γι’ αυτό δεν αισθάνεται καμία ανάγκη να αλλάξει.

Ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό αυτών των ψυχοπαθητικών προσωπικοτήτων είναι η ευκολία τους στο ψέμα («ψευδολογία»). Το πρόβλημα είναι ότι οι ίδιοι πιστεύουν τα ψευδή σενάρια που δημιουργούν στην εξυπηρέτηση των σκοπών τους, αφού λείπει ο διορθωτικός μηχανισμός της ντροπής, των τύψεων ή των ενοχών από το ψέμα τους. Έτσι αυτές οι ψυχοπαθητικές προσωπικότητες στην αντιπαράθεση με τους φυσιολογικούς ειλικρινείς είναι πάντα σε πλεονεκτική θέση, γιατί ακόμα και όταν δεν επικυρώνεται το ψέμα τους από τους τρίτους, αυτοί έχουν συνήθως την τάση να κρίνουν την αλήθεια κάπου στη μέση. Έτσι ο ψυχοπαθής κερδίζει τουλάχιστον το 50% του ψέματός του.

Η συνείδηση, με την έννοια της ηθικής συμπεριφοράς εξαρτάται, μεταξύ άλλων από την ικανότητα του ατόμου να αναλογίζεται τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς του, όχι μόνο σε σχέση με τον άλλον αλλά και σε σχέση με τον ίδιο του τον εαυτό.

Η αποτυχία, για ένα φυσιολογικό άνθρωπο συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα, ενοχές, μία μορφή συναισθηματικού πόνου. Για τους ψυχοπαθείς η αποτυχία δε βιώνεται σε συναισθηματικό επίπεδο, αλλά σα μέρος ενός παιχνιδιού, τι ήθελα να κερδίσω και τι έχασα.

Οι ψυχοπαθείς της καθημερινότητας θεωρούν τον εαυτό τους το κέντρο του κόσμου. Η μοναδική έκφραση του «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;» ( με...ρε ή χωρίς) , χαρακτηριστική ψυχοπαθητική έκφραση που σημειολογεί την εικόνα του εαυτού του, που έχει αυτός που το λέει, βρίσκεται συχνά όμως, όχι μόνο στο ψυχισμό των ψυχοπαθητικών ατόμων αλλά και στο συλλογικό ασυνείδητο συντεχνιών και κοινωνικών ομάδων που τοποθετούν τους στόχους και τις ανάγκες της συντεχνίας ή της ομάδας τους υπεράνω όλων των άλλων σε μία μορφή μαζικής ψυχοπαθητικής έκφρασης.

Μία τέτοια προσωπικότητα, που θεωρεί τον εαυτό του υπεράνω όλων των άλλων είναι πρακτικά αδύνατο να την αλλάξεις. Στη πρώτη διαφωνία μαζί τους θα σας απορρίψουν. Ακόμα και αν τους δείξετε στοιχεία και αριθμούς, θα θέσουν σε αμφιβολία, ανερυθρίαστα τις πηγές σας. Ακόμα και σε απόλυτα λογικά επιχειρήματα, θα απαντήσουν με γενικότητες και δικές τους αξίες, ακόμα και αν αυτές δεν έχουν καμία σημασία επί της ουσίας. Το γνωστό ανέκδοτο «και σεις γιατί βασανίζετε τους μαύρους στην Αμερική;»

Ο όρος «αποτυχημένη ψυχοπάθεια», χρησιμοποιείται για τις αντικοινωνικές εγκληματικές ψυχοπαθητικές συμπεριφορές, ενώ για τους κοινωνικά προσαρμοσμένους ψυχοπαθείς θεωρείται (Harrington) ότι πρόκειται για ένα νέο τύπο ανθρώπου που διαμορφώνεται μέσα στις μοντέρνες ψυχοπαθητικές συνθήκες. Άποψη με την οποία διαφωνούν άλλοι συγγραφείς αφού και έτσι να είναι, δεν παύει να πρόκειται για ψυχοπαθητικά άτομα μέσα σε ψυχοπαθητικά κοινωνικά πλαίσια.

Το πρόβλημα είναι φυσικά στον ορισμό της εγκληματικής συμπεριφοράς. Ο όρος αποτυχημένος ψυχοπαθής , με την παλιά έννοια της εγκληματικής συμπεριφοράς αφορούσε όλους αυτούς που δρώντας εμφανώς αντικοινωνικά κατέληγαν στα χέρια του νόμου. Στην σημερινή εποχή όμως υπάρχουν ανάλογες συμπεριφορές που όχι μόνο δεν καταδικάζονται αλλά επικροτούνται κιόλας από την κοινωνία ή από αντίστοιχες κοινωνικές ομάδες. Αυτό φυσικά έχει να κάνει με την κοινωνική ψυχοπάθεια. ( βλέπε γήπεδα).

Σε ατομικό λοιπόν επίπεδο, ο όρος επιτυχημένος ή αποτυχημένος ψυχοπαθής δεν χαρακτηρίζει τον έναν ή τον άλλον σε όλη την διάρκεια της ζωής του..Πολλοί , ιδιαίτερα επιτυχημένοι ψυχοπαθείς , για μεγάλο διάστημα της ζωής τους , κατάληξαν τελικά στην φυλακή, καταστρέφοντας τόσο τον εαυτό τους όσο και το εξαρτώμενο από αυτούς περιβάλλον, αφού οι ΄΄επιτυχημένες ΄΄ μέθοδοί τους άγγιζαν ή άγγιξαν τελικά τον εισαγγελέα.

Με αυτήν την έννοια, αυτό που τελικά θα μετρήσει σαν επιτυχία ή αποτυχία ενός ψυχοπαθή είναι το συνολικό πακέτο της ζωής του.

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

Σύμφωνα με όσα είπαμε μέχρι τώρα, όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα άτομο είτε για να επικοινωνήσουμε, είτε για να διαπραγματευτούμε μαζί του, θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε:

α. είτε ένα φυσιολογικό άτομο με κάποια χαρακτηριστικά προσωπικότητας που σε κάποιο ψυχολογικό test θα μας κατέγραφαν τον τύπο προσωπικότητας που ανήκει

β. είτε κάποιο άτομο που εμφανίζει ψυχιατρικά κλινικά χαρακτηριστικά, ψυχωσικά ή νευρωτικά

γ. είτε ένα άτομο με τα όποια αντίστοιχα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, τα οποία όμως δεν ελέγχονται από το ελλιπές ΥΠΕΡΕΓΩ (τον εσωτερικό αυτό λογοκριτή) που χαρακτηρίζει τις διαταραχές της προσωπικότητας ή ψυχοπάθειες.

Στην περίπτωση ενός φυσιολογικού ατόμου πιστεύω ότι τόσο η επικοινωνία όσο και η όποια διαπραγμάτευση μαζί του θα έχει αυξημένες πιθανότητες συνεννόησης.

Βέβαια κάθε φυσιολογικό άτομο διαθέτει διαφορετικά στοιχεία προσωπικότητας που το χαρακτηρίζουν και πρέπει να λάβουμε υπ΄όψιν μας σε μια διαπραγμάτευση μαζί του. Με τα χαρακτηριστικά αυτά θα ασχοληθούμε σε επόμενα κεφάλαια.

Στις περιπτώσεις των ψυχικών διαταραχών, ιδιαίτερα στις ψυχώσεις, το άτομο πάσχει το ίδιο και οι διαταραχές στη συμπεριφορά του θα είναι εμφανείς και σε όποιον μη ειδικό.

Στις νευρώσεις το πρόβλημα αφορά πάλι το άτομο, το οποίο πάσχει ατομικά χωρίς να διαταράσσεται η επαφή του με την πραγματικότητα. Στη διαπραγμάτευση θα εμφανίσει τα αντίστοιχα στοιχεία της προσωπικότητάς του.

Το πρόβλημα στην επικοινωνία εμφανίζεται κυρίως με τις διαταραχές της προσωπικότητας οι οποίες, όπως είπαμε, δεν συνιστούν ψυχική διαταραχή αλλά συγκαταλέγονται στο ευρύ φάσμα των «φυσιολογικών». Στις διαταραχές αυτές της προσωπικότητας που ψυχολογικές έρευνες τις ανεβάζουν σε ποσοστά πέρα του 10% του πληθυσμού, θα αναφερθούμε κάπως διεξοδικότερα.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι όλοι μας έχουμε ψυχοπαθητικά στοιχεία στην προσωπικότητά μας, τα οποία όμως ελέγχουμε με τον εσωτερικό μας λογοκριτή. Επειδή στο λογοκριτή αυτό, δεν αντιπροσωπεύονται μόνο τα μη και τα όχι της παιδικής ηλικίας, αλλά και οι εκάστοτε κοινωνικοί κανόνες, όσο πιο χαλαρή στην εφαρμογή κανόνων είναι μια κοινωνία, τόσο περισσότερα μέλη της κοινωνίας αυτής θα επιτρέπουν στον εαυτό τους την εκδήλωση των ψυχοπαθητικών τους στοιχείων, πχ. τα ποδοσφαιρικά γήπεδα.

Ακόμα, στον λογοκριτή αυτόν αντιπροσωπεύοντας και οι ιδανικές καταστάσεις που ζήσαμε τόσο στην εμβρυική ζωή όσο και στα πρώτα χρόνια της ζωής μας (πχ. στην αγκαλιά της μητέρας μας) αλλά και η εξιδανίκευση του γονεϊκού προτύπου. Έτσι, το ΥΠΕΡΕΓΩ (ο λογοκριτής) δεν είναι μόνο τιμωρητικός αλλά εμπεριέχει και ένα ιδανικό στοιχείο, η εξυπηρέτηση του οποίου λειτουργεί δημιουργικά, σε φυσιολογικές συνθήκες, για το άτομο.

Όπως ήδη αναφέραμε , το στοιχείο αυτό ( ο λογοκριτής) , σε μερικά άτομα είτε εμφανίζει κενά είτε είναι ελλιπές ή και απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό ή και τελείως.

Όπως ήδη αναφέραμε , οι ψυχοπαθητικές προσωπικότητες εμφανίζουν μεγάλη πολυμορφία. Υπάρχει όμως ένα σύνολο χαρακτηριστικών που το βρίσκουμε συχνότερα στη συμπεριφορά του σύγχρονου ψυχοπαθή , πάντα βέβαια σε διαφορετική σύνθεση μεταξύ τους. Τα κυριότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι :

(ΤΥΠΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΨΥΧΟΠΑΘΗΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ)

( βλ. διαφ. 19)

1. Επίπεδη και επιπόλαια γοητεία

Έχει την τάση να δείχνει γοητευτικός, πειστικός, απλός στις εκφράσεις του. Η ψυχοπαθητική γοητεία δεν ντρέπεται, δεν έχει συστολές αλλά εμφανίζεται με υπερβολική αυτοπεποίθηση, χωρίς φόβο να πει οτιδήποτε. Φαίνεται απελευθερωμένος από κοινωνικούς καθωσπρεπισμούς και συνθήκες με ιδιαίτερη ικανότητα ξεγλιστράει επιχειρηματολογικά.

2. Υπερτονισμένη αυτοπεποίθηση

Διαθέτει μία εξαιρετικά υπερτονισμένη εικόνα για τις ικανότητές του, εμφανίζεται με ισχυρή αυτοπεποίθηση, ιδιαίτερα ανοιχτός και καυχησιάρης. Είναι αλαζόνας και νομίζει ότι έχει μια ιδιαίτερη αξία.

3. Ανάγκη για διαρκή ερεθίσματα και ροπή για πλήξη χωρίς αυτά

Έχουν μία έντονη ανάγκη για νέα, εντυπωσιακά, και συναισθηματικά έντονα ερεθίσματα. Γαντζώνονται από τις ευκαιρίες και προχωρούν σε ρίσκα. Ταυτόχρονα όμως έχουν μία χαμηλή αίσθηση όσον αφορά τις υποχρεώσεις του. Αυτό, γιατί βαριούνται εύκολα και γι’ αυτό δεν ενοχλούνται να παρατούν τα πράγματα χωρίς να τα ολοκληρώνουν. Γι’ αυτό το λόγο αλλάζουν συχνά θέσεις εργασίας.

4. Είναι παθολογικοί ψεύτες

Εδώ η σήψη μπορεί να είναι μεγάλη. Στην απλή τους μορφή είναι πονηροί, πανούργοι, δόλιοι και επιτηδευμένοι. Στην πιο έντονη μορφή, εμφανίζονται σαν απατεώνες, μπορούν να σε τρελάνουν με τα επιχειρήματά τους, χωρίς ηθικές ή άλλες αναστολές, με στόχο να σε παρασύρουν στα δικά τους επιχειρήματα, έστω και με καταφανή ψέματα.

5. Εξουσιαστικοί και χειριστικοί

Χρησιμοποιούν την εξαπάτηση και το ψέμα με στόχο την επίτευξη των σκοπών του. Η διαφορά με το χαρακτηριστικό τέσσερα είναι μόνο στην έκταση της έλλειψης ενδοιασμών για την καταστροφή του θύματός τους.

6. Έλλειψη συναισθημάτων μετάνοιας και ενοχής

Χαρακτηρίζονται από έλλειψη φροντίδας για τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς του στο θύμα. Έχουν την τάση να λειτουργούν χωρίς συναίσθημα, σαν να μη συμμετέχουν στις ίδιες του τις πράξεις. Η τάση αυτή εμφανίζεται συχνά σαν υποτίμηση του θύματος.

7. Επιπόλαιο, χωρίς βάθος συναίσθημα

Χαρακτηρίζεται από συναισθηματική φτώχεια και περιορισμένο συναισθηματικό βάθος. Η διαπροσωπική συναισθηματική επικοινωνία είναι κρύα, παρ’ όλη την επιφανειακή φιλικότητα.

8. Έλλειψη ενσυναίσθησης

Μειωμένες συναισθηματικές επενδύσεις απέναντι στους ανθρώπους γενικά. Ψυχροί, περιφρονητικοί, αδιάφοροι.

9. Παρασιτικός τρόπος ζωής

Εκφράζονται με μία στοχευμένη, χειριστική, εκμεταλλευτική συμπεριφορά με στόχο την οικονομική εκμετάλλευση των άλλων με ταυτόχρονη έλλειψη κινήτρων και ανικανότητας για ανάληψη δικών τους ευθυνών.

10. Κακός έλεγχος της συμπεριφοράς

Αδυναμία ελέγχου του θυμού και της διάθεσης. Εκφράζουν εκνευρισμό, θυμό, ανυπομονησία, απειλές και λεκτική βία. Βιαστικοί στις διαπραγματεύσεις.

11. Άσκοπη σεξουαλική συμπεριφορά

Πολυάριθμες σύντομες και επιπόλαιες σχέσεις και σεξουαλικούς συντρόφους χωρίς ιδιαίτερη επιλογή. Προσπάθεια διατήρησης πολλών σχέσεων ταυτόχρονα – Αρέσκονται να αναφέρονται στις προσπάθειές τους να παρασύρουν και άλλους σε σεξουαλικές δραστηριότητες ή εμφανίζονται υπερήφανοι όταν διηγείται τις πρώην κατακτήσεις του.

12. Εμφάνιση διαταραχών συμπεριφοράς σε νεαρή ηλικία

Συχνά αναφέρονται ένα πλήθος διαταραχές της συμπεριφοράς ήδη από την ηλικία των 13-14 ετών όπως, ψευδολογία, κλεψιές, μικροαπάτες, καταστροφές, ξυλοδαρμοί, σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς όρια, εμπρησμοί, κατάχρηση ουσιών, αλκοόλ και φυγές από το σπίτι.

13. Αδυναμία διατήρησης μακροχρόνιων ρεαλιστικών στόχων

Αφορά ιδιαίτερα τους «αποτυχημένους ψυχοπαθείς» οι οποίοι χαρακτηρίζονται από επαναλαμβανόμενες αποτυχίες στους στόχους του και καταλήγουν σε μια ζωή χωρίς προοπτική.

14. Παρορμητικότητα

Παρορμητική συμπεριφορά χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν τις επιπτώσεις, χωρίς κάποιο σχέδιο. Αδυναμία αντίστασης σε απογοητεύσεις και πιέσεις. Ριψοκίνδυνος, απερίσκεπτος, απρόβλεπτος, με συχνή αλλαγή στόχων.

15. Αναξιοπιστία

Επαναλαμβανόμενη αποτυχία να τηρήσουν υποχρεώσεις και συμφωνίες, να ανταποκριθούν σε δανειακές υποχρεώσεις, λουφαδόροι στη δουλειά, είτε με αποφυγή συμμετοχής, με μόνιμη αργοπορία, είτε ασχολούμενοι με τα δικά τους, φορτώνοντας τους άλλους.

16. Δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους

Παραίτηση από τις ευθύνες τους, χαμηλή συνειδητοποίηση και απουσία αναγνώρισής των ευθυνών τους, ανταγωνιστικοί και χειριστικοί προς του άλλους και μία προσπάθεια μέσα από τη χειριστικότητα των άλλων να τους φορτώσουν τα δικά τους.

17. Επαναλαμβανόμενοι γάμοι με μικρή διάρκεια

Αδυναμία διατήρησης των υποχρεώσεων για μία πιο μακροχρόνια σχέση, η οποία λόγω της ασυνέπειας στις υποχρεώσεις του στη ζωή, περιλαμβάνει και τους γάμους τους.

18. Εφηβική εγκληματικότητα

Συμπεριφορά με αντικοινωνικά – εγκληματικά στοιχεία σε ηλικίες 13-18 ετών, επιθετικότητα, ανταγωνισμούς, εκμετάλλευση, χειριστικότητα χωρίς ενδοιασμούς.

19. Αφαίρεση αδειών σε περίπτωση φυλάκισηςτους λόγω επαναλαμβανόμενης μη τήρησης των κανόνων.

20. Πολύπλευρη εγκληματικότητα

Ο «πετυχημένος» ψυχοπαθής είναι σε πρώτη ματιά ιδιαίτερα ευχάριστος και δείχνει μία καλή εικόνα με την συμπεριφορά του. Δείχνει ενδιαφέρον, είναι φιλικός, ανοίγεται εύκολα σε συζητήσεις. Στην πρώτη εικόνα δε βρίσκει κανείς μελανά σημεία. Ακόμα, μέσα από την άνεση της συμπεριφοράς του, δε φαίνεται σαν κάποιους που θέλει να «πουλήσει» κάτι.

Σε αντίθεση με το «επαγγελματικό» χτύπημα στον ώμο, ο ψυχοπαθής φαίνεται πολύ αληθινός. Συχνά αναφέρεται στις διαισθητικές του ικανότητας ή στις έξυπνες ιδέες του, κάνοντας έτσι την εντύπωση ενός ιδιαίτερα ικανού ατόμου. Ταυτόχρονα, δεν εμφανίζει τυχόν συναισθηματικές εκδηλώσεις που καμία φορά έχουν άλλα φυσιολογικά άτομα όπως αναφορές σε μικροπροβλήματα, αδυναμίες τικ κα. Που είναι τόσο συχνά σε πετυχημένους ανθρώπους.

Αργότερα ίσως παρατηρήσουμε ότι ο ψυχοπαθής δεν είναι σε θέση να «θυμηθεί» αυτά που υποσχέθηκε ή έκανε όταν δεν τον εξυπηρετούν. Φαίνεται σαν να ζει μόνο στο παρόν. Αυτός είναι και ο λόγος που δε διστάζει να δώσει τεράστιες υποσχέσεις τις οποίες βέβαια δεν πρόκειται να κρατήσει, αφού το κάνει μόνο για να εξυπηρετήσει την εδώ και τώρα κατάσταση. Δε δεσμεύεται και ας ορκίζεται σ’ αυτό.

Όταν η κατάσταση στραφεί εναντίον του, τότε θα υιοθετήσει το ρόλο του θύματος και θα ενοχοποιήσει πάντα κάποιον άλλο για την αποτυχία του. Δε θα διστάσει να χρησιμοποιήσει ακόμα και τα «δύσκολα παιδικά του χρόνια».

ΨΥΧΟΠΑΘΗΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

(ΛΙΣΤΑ CLECKLEY)

1. Υπερβολική γοητεία

2. Απουσία ψυχωτικών ιδεών μεγαλείου ή άλλων στοιχείων παραληρηματικής σκέψης

3. Απουσία άγχους ή άλλων νευρωτικών συμπτωμάτων. Αυτοπεποίθηση, ηρεμία και λεκτική ικανότητα

4. Αναξιοπιστία, αδιαφορία για τις υποχρεώσεις του

5. Αναληθής, ψεύτης

6. Αντικοινωνική συμπεριφορά

7. Αδυναμία να διορθωθεί από τις αποτυχίες της ζωής του

8. Παθολογικά εγωκεντρικός. Αδυναμία για σχέσεις αγάπης και πραγματικής φροντίδας.

9. Γενικά φτωχός συναισθηματικά, ιδίως για βαθύτερα συναισθήματα

10. Απουσία καθρεπτίσματος του εαυτού του. Αδυναμία να δει τον εαυτό του όπως τον βλέπουν οι άλλοι.

11. Αχαριστία απέναντι στη φιλικότητα και την εμπιστοσύνη

12. Αισχρή συμπεριφορά υπό την επήρεια αλκοόλ ή και χωρίς αυτή

13. Απουσία αληθινής απόπειρας αυτοκτονίας στο παρελθόν

14. Απρόσωπη τετριμμένη και όχι ακέραιη σεξουαλική συμπεριφορά

15. Ζωή χωρίς σχέδιο, ότι εξυπηρετεί περιστασιακά τον ίδιο.

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΤΥΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (FRITZ RIEMANN)

( βλ. διαφ. 20 , 20α)

Από την εποχή του Ιπποκράτη, που κατέτασσε τις προσωπικότητες των ανθρώπων σε τέσσερεις τύπους ανάλογα με τους «χυμούς» αναφέρονται ένα πλήθος κατατάξεων ανάλογα με ποια κριτήρια χρησιμοποιεί κάθε ερευνητής.

Μία ενδιαφέρουσα και χρηστική κατάταξη είναι αυτή των Riemann-Thomann που κατατάσσει τις προσωπικότητες σε τέσσερεις τύπους ανάλογα με τις τάσεις που εμφανίζει η συμπεριφορά των ανθρώπων. Ο Riehmann περιέγραψε τους τέσσερεις τύπους προσωπικότητας στο βιβλίο του ΄΄ βασικές μορφές του άγχους ΄΄ (Grund formen der Angst ). Τους τύπους αυτούς εξέλιξε στη συνέχεια ο ελβετός Christoph Thomann, αρχικά στη θεραπεία ζεύγους και αργότερα στην επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων

Αντικατέστησε τους όρους σχιζοϊδικός , καταθλιπτικός, ψυχαναγκαστικός και υστερικός , του Riemann, με αντίστοιχες κυρίαρχες τάσεις κάθε προσωπικότητας , όπως ανάγκη για αποστάσεις, για πλησίασμα, για διάρκεια και για εναλλαγή. Τάσεις που χαρακτηρίζουν τις αντίστοιχες προσωπικότητες.

Παρ΄ όλο που οι δύο ερευνητές δεν συναντήθηκαν ποτέ , το μοντέλο που αναπτύχθηκε από τις θεωρίες τους έχει κυριαρχήσει ως πιο χρηστικό για την περιγραφή της προσωπικότητας των ανθρώπων και την επιρροή κάθε προσωπικότητας στην επικοινωνία με τους άλλους , όπως συμβαίνει και στη περίπτωση των διαπραγματεύσεων.

Πιο συγκεκριμένα , το μοντέλο αυτό στις τέσσερεις παραλλαγές περιλαμβάνει τις θεμελιώδεις ψυχολογικές δυνάμεις, οι οποίες εκφράζονται στη συμπεριφορά κάθε μίας, τόσο στην ιδιωτική , όσο και στην επαγγελματική τους ζωή. Τα διαφορετικά χαρακτηριστικά κάθε προσωπικότητας εκφράζουν τις διαφορετικές στρατηγικές διαχείρισης των αγχωτικών καταστάσεων. Ετσι καταλήγει στην διαπίστωση ότι η συμπεριφορά των ανθρώπων βασίζεται σε τέσσερεις κυρίαρχες τάσεις ( δυνάμεις)

– τάση πλησιάσματος του άλλου

– τάση τήρησης απόστασης

– σταθερή και τέλος

- εναλλασσόμενη συμπεριφορά.

Οι τέσσερεις αυτές, ανά δύο αντιθετικές τάσεις σχηματίζουν έναν σταυρό, τα άκρα του οποίου ορίζονται από τις ανά δύο αντίθετες τάσεις. Πχ. Πλησίασμα -> απόσταση, σταθερότητα -> εναλλαγή. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, κάθε άνθρωπος έχει ένα τεταρτημόριο μέσα στο οποίο αισθάνεται περισσότερο άνετα.

Η πρώτη τάση ( δύναμη), συνίσταται στην επιθυμία να είναι κανείς μια ξεχωριστή, ιδιαίτερη προσωπικότητα. Το ασυνείδητο άγχος που συνδέεται με την τάση αυτή είναι το άγχος της μοναχικότητας , της απομόνωσης.

Η δεύτερη τάση ( δύναμη ) περιγράφει την επιθυμία να εμπιστεύεται κάποιος ανοιχτά τους συναθρώπους του και να νοιώθει ότι μπορεί να αφεθεί σ΄αυτούς. Αυτό του είδους η υποταγή στη ζωή συνδέεται ασυνείδητα με το άγχος να χάσει κανείς τα όριά του και να παραδοθεί στους άλλους ή στο περιβάλλον.

Η τρίτη τάση ( δύναμη) περιγράφει την ανάγκη για διαρκές και σταθερό συναίσθημα αρμονικής αποδοχής από το περιβάλλον , δυνατότητα σχεδιασμού του μέλλοντος , διατήρησης στόχων, ως να ήταν ο κόσμος πάντα σταθερός και η ζωή χωρίς όρια.( μια ιδανική επιθυμία). Το ασυνείδητο άγχος που συνδέεται με μια τέτοια ανάγκη είναι αυτό της προσωρινότητας, της εξάρτησης και της μη δυνατότητας υπολογισμού των πάντων , σε σχέση με την πραγματικότητα της ύπαρξης.

Η τέταρτη τάση ( δύναμη) περιγράφει την ανάγκη για διαρκείς αλλαγές και ανάπτυξη. Μια τέτοια ανάγκη συνδέεται με την διαρκή παραίτηση από δεδομένες ικανότητες , οικείες γνώσεις , συνήθειες και έθιμα προς αναζήτηση νέων. Αυτή η αναμέτρηση , να ζει κανείς την ζωή στη στιγμή, να προχωράει διαρκώς , να ριψοκινδυνεύει με το άγνωστο και να μη το συλλαμβάνει ποτέ, συνδέεται ασυνείδητα με το άγχος καταπίεσης από τον περιορισμό που του ασκούν οι κανόνες , η τάξη και οι νόμοι.

Οι τάσεις που εμφανίζει κάθε προσωπικότητα στη φαινομενική συμπεριφορά αποτελεί στην ουσία αντιρρόπηση ασυνείδητων αγχωτικών καταστάσεων

Οι τέσσερις αυτές δυνάμεις καθορίζουν και τους τέσσερεις τύπους προσωπικότητας,

1. Η σχιζοειδής προσωπικότητα , με κυριαρχικές αυτόνομες τάσεις και προσανατολισμούς

2. Η καταθλιπτική προσωπικότητα , με προσανατολισμό μια ιδανικά αρμονική σχέση

3. Η ψυχαναγκαστική προσωπικότητα , με τάση και προσανατολισμό τον λεπτομερή έλεγχο

4. Η υστερική προσωπικότητα με δίψα για νέες εμπειρίες και βιώματα

Ετσι ανάλογα με το τεταρτημόριο που ανήκει ο κάθε ένας διακρίνουμε αντίστοιχα τον κυριαρχικό- πολυπράγμονα τύπο, τον καταθλιπτικό τύπο, τον αναλυτικό τύπο και τον τύπο που έχει τάσεις για αλλαγές.

Τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά στις τέσσερεις αυτές τάσεις ή δομές προσωπικότητας είναι:

1. Σχιζοειδική προσωπικότητα ( κυρίαρχος – πολυπράγμων τύπος )

( τάση για απόσταση )

Έχει άγχος προσφοράς, επιθυμία για αξιολόγηση του εαυτού του και οριοθέτηση στις σχέσεις του με το περιβάλλον. Δεν θέλει να έχει υποχρεώσεις απέναντι σε οποιονδήποτε , γι΄αυτό και οριοθετείται αυστηρά σε σχέση με τους άλλους.

Εάν κάποιος τον πλησιάσει περισσότερο απ΄ότι θα ήθελε , ξεπέρναγε δηλαδή τα όριά του, αυτό θα το βίωνε σαν απειλή κατάργησης της ανάγκης του για ανεξαρτησία.. Οι στενές ανθρώπινες σχέσεις τον αγχώνουν , γι΄αυτό και τις αποφεύγει. Παραμένει καλύτερα ανώνυμος..

Όσον αφορά το πώς επιδρά στους άλλους , αυτοί συνήθως τον βιώνουν σαν αποστασιοποιημένο, κυριαρχικό, απόμακρο και δύσκολα πλησιάσιμο.

Είναι καχύποπτοι και η καχυποψία τους αντιμετωπίζεται περισσότερο με επίκληση της λογικής παρά του συναισθήματος. Στρέφονται καλύτερα προς την ακριβή επιστημονικότητα παρά στο συναίσθημα.

Τον οποιονδήποτε δεσμό τον βιώνουν σαν ψυχαναγκασμό , σαν να πρέπει να προσφέρουν κάτι από τον εαυτό τους , γι ΄αυτό και αποφεύγουν τις δεσμεύσεις.

Λόγω της σχετικής αδυναμίας αρμονικής ένταξης στο περιβάλλον και της σχέσης με τους άλλους, που συνδέεται με αντίστοιχο άγχος, εάν νοιώσουν ότι κάποιος τους πλησιάσει περισσότερο , αντιδρούν συχνά με υπερβολική επιθετικότητα που δεν είναι εύκολα κατανοητή.

Για τις σχιζοειδείς προσωπικότητες είναι πιο εύκολο να εμφανίζονται επιθετικοί παρά να προσπαθήσουν να συννενοηθούν με τους άλλους με κατανόηση και συναίσθημα.

Αυτές οι προσωπικότητες πετυχαίνουν συχνά τους όποιους στόχους τους μια και είναι προσανατολισμένοι στον στόχο, χωρίς συναισθηματικές αναστολές.

Άτομα με αυτά τα χαρακτηριστικά αυτονομίας και ανεξαρτησίας , ψάχνουν την αναγνώριση και την μοναδικότητα , μεταδίδουν στους άλλους ένα ισχυρό αίσθημα αυτοπεποίθησης, μονώνουν τα συναισθήματα και μπορούν να αναλαμβάνουν προβληματικές καταστάσεις χωρίς ψυχολογική επιβάρυνση.

Έτσι είναι σε θέση να παίρνουν ευκολότερα δυσάρεστες για τους συναδέλφους τους αποφάσεις σε σχέση με άλλες προσωπικότητες που είναι προσανατολισμένες σε μια αρμονική σχέση με αυτούς

2. Καταθλιπτική προσωπικότητα - τάση για πλησίασμα

Στις προσωπικότητες αυτές το ασυνείδητο άγχος είναι να μεταβληθούν σε ένα αυτοδύναμο ( αυθύπαρκτο ) ΕΓΩ. Αυτό βιώνεται σαν χάσιμο των ορίων λόγω της ανάγκης για συναισθηματική φροντίδα.

Οι προσωπικότητες αυτές επιθυμούν μία στενή και αρμονική σχέση .Θέλουν να αγαπήσουν και να αγαπηθούν. Με αυτή την έννοια είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτούς που αναζητούν την αυτονομία. Θέλουν να ευχαριστούν τους άλλους , να μαντεύουν τις επιθυμίες τους , έτσι ώστε να πετυχαίνουν μια ευχάριστη σχέση ανταλλαγής μεταξύ του δίνω και παίρνω.

Γενικά χαρακτηρίζονται σαν άτομα με ΄΄ψυχολογική ανάγκη αρμονικών σχέσεων.΄΄

Αυτό το συναίσθημα ανάγκης συμβιωτικής σχέσης το βρίσκουμε φυσιολογικά στη σχέση μητέρας παιδιού ( κυρίως κατά το οριακό στάδιο ). Έτσι ο χαρακτήρας αυτός αναζητά την επαναβίωση αυτού του συμβιωτικού συναισθήματος της παιδικής ηλικίας.

Μέσα από την φροντίδα και αποδοχή των άλλων αποκτά την απαραίτητη αυτοπεποίθεση για τον εαυτό του, πράγμα που εμπεριέχει τον κίνδυνο της εξάρτησης από τους άλλους.

Η προσωπικότητα αυτή αναζητά την συγχώνευση με τον άλλον , χωρίς να έχει πλήρη εμπειρία του άλλου και τι είδους προσωπικότητα είναι. Το άγχος ΄΄απώλειας ΄΄ σε ότι έχει επενδύσει συναισθηματικά είναι ιδιαίτερα υψηλό μια και το ΄΄υπαρξιακό ΕΓΩ του΄΄ εξαρτάται από τους άλλους.

Συγκριτικά με την αυτόνομη προσωπικότητα , έχει ιδιαίτερες δυσκολίες στη έκφραση ( αλλά και στο βίωμα ) επιθετικών συναισθημάτων.

Όταν υπάρχει άγχος ΄΄απώλειας΄΄ , το άτομο δεν μπορεί να λειτουργήσει είτε επιθετικά είτε όχι φιλικά και οριοθετημένα σε σχέση με τους άλλους. Θα προσπαθεί πάντα να διατηρήσει τις αρμονικές σχέσεις έτσι ώστε να μη χάσει την συμπάθεια και την σύνδεση με τους άλλους. Αντί να οριοθετηθεί και να προσπαθήσει να καλύψει τις δικές του επιθυμίες και ανάγκες τις υποβιβάζει και προσπαθεί να εξυπηρετήσει την διατήρηση της σχέσης.

Ένας λανθάνων θυμός μπορεί να εμφανίζεται καλυμένος με την επίδειξη μιας κάποιας ηθικής ανωτερότητας σε σχέση με τους άλλους.

Σε εξαιρετικές περιπτώσεις η συμπεριφορά μπορεί να φθάσει σε ρόλο μάρτυρα ή και σε μαζοχισμό.

Συμπερασματικά , ο καταθλιπτικός τύπος , ο προσανατολισμένος στην αρμονική σχέση με τους άλλους , προτάσσει την ανάγκη πραγματοποίησης μιας αξιόλογης για τους άλλους σχέση , ενώ η απόσταση και η συναισθηματική αποστασιοποίηση τον κάνει να υποφέρει.

3. Η ψυχαναγκαστική προσωπικότητα – τάση για σταθερότητα

Ενώ στις δύο προηγούμενες προσωπικότητες το πρόβλημα συνίστατο στη μορφή των διαπροσωπικών σχέσεων , εδώ πρόκειται για την διαχείριση των αλλαγών και των σταθεροτήτων σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Η ψυχαναγκαστική προσωπικότητα αναζητά την διάρκεια, την σταθερότητα και την εμπιστοσύνη στον κόσμο. Γι΄αυτό και προσπαθεί πάντα να στηρίζεται στα ήδη γνωστά και δεν έχει την διάθεση να αλλάξει ούτε η ίδια , ούτε τα πράγματα γενικότερα.

Επειδή όμως η ζωή προχωράει με ταχείς ρυθμούς , έχει δυσκολίες να κρατηθεί στα ήδη γνωστά.

Η ψυχαναγκαστική προσωπικότητα έχει μια μεγάλη ανάγκη για ασφάλεια και έλεγχο . Ότι αλλάζει ,θέτει σε κίνδυνο αυτή την ανάγκη. Αναζητά μέσα από τον έλεγχο να διατηρήσει μία ισορροπία στη ζωή της και έτσι να αποτρέψει , κατά το δυνατόν, τα πάνω και τα κάτω της ζωής.

Όσον αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις , όταν αυτές γίνουν πολύ στενές, λειτουργούν και εδώ ανησυχητικά για το άτομο λόγω μιας ανάγκης αυτονομίας.

Αυτό που λειτουργεί αγχωτικά στις διαπροσωπικές σχέσεις είναι η εναλλαγή των συναισθημάτων του άλλου. Θέλει να τα ΄΄έχει όλα στο χέρι ΄΄ και να ελέγχει τα πάντα, ακόμα και τα δικά του συναισθήματα. Παραμένουν έτσι σε μία σχέση , όχι λόγω ρομαντικών συναισθημάτων ή συναισθηματικής επικοινωνίας , αλλά κυρίως λόγω οικονομικών παραμέτρων και άγχους για μια νέα σχέση..

Οι ψυχαναγκαστικές προσωπικότητες έχουν πρόβλημα και στην έκφραση επιθετικών συναισθημάτων. Δεν έχουν άγχος απώλειας , όπως ο καταθλιπτικός τύπος, γιατί όσον αφορά την οριοθέτηση του ΕΓΩ τους είναι πιο προχωρημένοι. Είναι από την φύση τους πολύ προσεκτικοί και δεν αντέχουν συναισθηματικά ξεσπάσματα και εάν κάποια φορά ξεσπάσουν οι ίδιοι, θα ζητήσουν μετά συγγνώμη. Επειδή όμως η επιθετικότητα υπάρχει σαν συναίσθημα ,την εκφράζουν συνήθως με αυστηρή κριτική ενάντια σε αυτούς που παραβλέπουν τους κανόνες. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζουν για τον εαυτό τους μια καλή συνείδηση Έτσι. οι άλλοι τους βλέπουν σαν κάποιους που τα ξέρουν όλα και ψάχνουν τα λάθη των άλλων για να τους κριτικάρουν.

Αναζητούν τάξη και ασφάλεια. Εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους με λεπτομέρεια και τελειότητα, λίγο αργά αλλά με ασφάλεια στο αποτέλεσμα. Δεν παίρνουν ρίσκα και στηρίζονται κυρίως σε παγιωμένες συνήθειες και συμπεριφορές. Είναι έμπιστοι και συνειδητοί στις υποχρεώσεις τους. Εάν κατέχουν θέση εξουσίας γίνονται ευχαρίστως ελεγκτές των άλλων και μάλιστα με μεγάλη συνέπεια.

4. Η υστερική προσωπικότητα – τάση για εναλλαγή

Σε αντίθεση με την διάρκεια και σταθερότητα , η προσωπικότητα αυτή επιθυμεί την μαγεία του νέου, την διέγερση του άγνωστου και την περιπέτεια στη ζωή.. Αναζητά ερεθίσματα και νέα βιώματα και εμπειρίες , ενώ αγχώνεται στα επαναλαμβανόμενα και τα τετελεσμένα. Δεν αντέχει τον περιορισμό της ελευθερίας του , την στασιμότητα και τον εγκλωβισμό σε καταστάσεις της ζωής.

Οι προσανατολισμένες στην αλλαγή αυτές προσωπικότητες χρησιμοποιούν κάθε ευκαιρία για να δοκιμάσουν κάτι καινούργιο. Δεν ενδιαφέρονται για το παρελθόν αλλά για το παρόν και κυρίως για το μέλλον.

Είναι ανυπόμονοι και θέλουν να πραγματοποιήσουν κάθε νέα ιδέα το συντομότερο δυνατόν. Αυτό τους κάνει γρήγορους και πλούσιους σε ιδέες , συχνά όμως χαοτικούς και ασυλλόγιστους.

Στις σχέσεις τους αρέσκονται να αισθάνονται το συναίσθημα ότι οι άλλοι τους θαυμάζουν και ότι είναι αγαπητοί. Πρόκειται , δηλαδή , περισσότερο για καλλιέργεια του δικού τους συναισθήματος αυτοπεποίθησης μέσω του συντρόφου παρά για την φροντίδα αυτού. Σ΄αυτό μοιάζουν με τις ναρκισσιστικές προσωπικότητες.

Είναι απαιτητικοί , επίμονοι, παθιασμένοι αλλά όχι απαραίτητα πιστοί.

Εκφράζουν την επιθετικότητά τους αυθόρμητα , ανέμελα , συχνά πολύ έντονα , χωρίς όμως να την διατηρούν για πολύ. Αγαπούν την προσοχή των άλλων και συχνά μπορεί να χρησιμοποιήσουν και την επιθετικότητά τους γι΄αυτό.

Τείνουν περισσότερο να υπερβάλλουν στη συμπεριφορά τους , σε όλα τα επίπεδα. Η τάση αυτή είναι τόσο μεγαλύτερη όσο πιο μεγάλη είναι η διαφορά ανάμεσα στο φαίνομαι και στο τι πραγματικά είμαι.

Στις διάφορες καταστάσεις εμφανίζουν ευελιξία και αυθορμητισμό. Αφήνουν το παρελθόν πίσω τους για να δοκιμάσουν το νέο, ρισκάρουν , είναι περίεργοι και γεμάτοι φαντασία. Διακόπτουν εύκολα τις σχέσεις τους για να δοκιμάσουν νέες.

Συνοπτικά τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά για κάθε τύπο προσωπικότητας είναι:

Τάση για πλησίασμα – ( καταθλιπτική δομή)

- Επιθυμία για ανθρώπινη επικοινωνία, αισθάνεται άνετα σε ομάδες

- Αποφεύγει αντιπαραθέσεις, ανάγκη για αρμονικές σχέσεις

- Άγχος μοναξιάς

- Πρόθυμος, βοηθητικός, αλτρουιστής, με αυξημένη ικανότητα ενσυναίσθησης

- Υποχωρητικός, παίρνει το ρόλο του θύματος

- Αίσθημα αυτοπεποίθησης μέσα από την επικοινωνία και συναισθηματική ανταπόκριση των άλλων

Τάση για απόσταση – ( σχιζοειδική δομή )

- Επιθυμία για ανεξαρτησία και ανάπτυξη του δυναμικού τους, ανάγκη για ατομικές λύσεις

- Αποφεύγει συναισθήματα και μεσανθρώπινες σχέσεις, δυσκολεύονται και αποφεύγουν τις ομαδοποιήσεις

- Άγχος για συλλογικότητα

- Ισχυρή θέληση, βέβαιος για τους στόχους του, ικανός στις αντιπαραθέσεις

- Επιθετικός ή κυνικός

- Αίσθημα αυτοπεποίθησης μέσα από την απόδοσή του και την ικανότητά του να επιβάλλεται

Τάση για σταθερότητα – ( ψυχαναγκαστική δομή )

- Επιθυμία για ασφάλεια και τάξη

- Αποφεύγει καταστάσεις χωρίς δομημένα πλαίσια

- Άγχος στις χαοτικές καταστάσεις

- Έμπιστος, σωστός, τακτικός, εργατικός

- Λεπτολόγος (λεπτομερειακός)

- Αίσθημα αυτοπεποίθησης μέσα από συνειδητή υπευθυνότητα

- Αποφεύγει τα ρίσκα

Τάση για εναλλαγή- ( υστερική δομή )

- Επιθυμία για παρορμητικότητα και αλλαγές, προσαρμόζονται εύκολα

- Αποφεύγει δεσμεύσεις

- Άγχος σε μη προβλέψιμες καταστάσεις

- Ζωντανός, παρορμητικός, γοητευτικός

- Επιπόλαιος, ασυνεπής, ανακόλουθος, δυσφορικός σε καθυστέρηση πληρωμής

- Αίσθημα αυτοπεποίθησης μέσα από τη διασκέδαση

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11

ΤΥΠΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, σε μία διαπραγμάτευση θα πρέπει να αναρωτηθούμε για τα συναισθήματα που μας μεταδίδει ο άλλος και σύμφωνα με αυτά να αναπτύξουμε τη στρατηγική μας.

Ο αναλυτικός τύπος μιλάει συνήθως μονότονα , με συγκεκριμένα επιχειρήματα , περιμένοντας υπομονετικά να τελειώσει ο άλλος την επιχειρηματολογία του , πριν πάρει τον λόγο ο ίδιος. Είναι προσανατολισμένος στην πρακτική – ουσιαστική πλευρά του θέματος και στηρίζεται στα πραγματικά δεδομένα. Η επικοινωνία του χαρακτηρίζεται από στενά συνδεδεμένες συνειρμικές έννοιες , χωρίς αποκλίσεις από το θέμα. Επιχειρηματολογεί με σύντομες στοχευμένες προτάσεις χωρίς συναισθηματική επένδυση. Δεν διακρίνεται για το χιούμορ του. Παραμένει μόνιμα και αταλάντευτα στην ουσία της διαπραγμάτευσης.

Δίνει ιδιαίτερη αξία στην αξιοπιστία, την ακρίβεια, την υπευθυνότητα , την προσοχή, τον έλεγχο, τους στόχους , την διάρκεια , την αναγκαιότητα , την ειλικρίνεια , τους κανόνες , την ισορροπία και την υποχρέωση .

Κυρίαρχη σκέψη: Σκέψου πρώτα το καθήκον και την αναγκαιότητα και μετά το χαλάρωμα , η διασκέδαση και η χαρά.

Εάν έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με έναν αναλυτικό τύπο θα πρέπει να του προσφέρουμε συγκεκριμένα στοιχεία, αριθμούς, ημερομηνίες, γεγονότα, κτλ. έτσι ώστε να του δίνουμε την εικόνα τόσο, του απόλυτα ειδικού όσο και για να διευκολύνουμε την επικοινωνία και την κατανόηση των θέσεών μας μαζί του.

Ο κυρίαρχος- πολυπράγμων τύπος ,είναι δυναμικός, απαιτητικός από τον συνομιλητή του. Εγωκεντρικός στις απόψεις του, προσπαθεί να κυριαρχήσει στην επικοινωνία και να φέρει τον συνομιλητή στα νερά του. ΄΄ Με πιάνεις ? ΄΄ είναι ένα σύνηθες ερώτημα. Εάν ναι τότε αυτός θα συνεχίσει την επιχειρηματολογία του χωρίς να δίνει και πολύ σημασία στους άλλους.

Δίνει ιδιαίτερη αξία στην οριοθέτηση, την ελευθερία , την υποκειμενικότητα, την ατομικότητα ,τις λογικές – χωρίς συναίσθημα- συγκεκριμένες σκέψεις και πράξεις . Δεν ανέχονται προσπάθειες επηρεασμού τους. Φαινομενικά δείχνουν να μην έχουν την ανάγκη κανενός. Η συμπεριφορά τους βιώνεται από τους άλλους σαν ΄΄παγωμένη΄΄ , χωρίς συναισθήματα, δύσκολοι να τους πλησιάσεις Η σύνεση και η λογική στα επιχειρήματα τους είναι απαραίτητη.

Μόνο , αφού πρώτα έχει επιτύχει κανείς μια καλή σχέση μαζί τους , επιτρέπουν κάποιο συναισθηματικό πλησίασμα όπως και πιθανές υποχωρήσεις εκ μέρους τους. Δεν θέλουν να στηρίζονται στη βοήθεια άλλων και αγχώνονται στις πιο στενές συναισθηματικές σχέσεις

Κυρίαρχη σκέψη : Σκέψου πρώτα τον εαυτό σου και μετά τους άλλους

Εάν έχουμε να κάνουμε με μια τέτοια κυρίαρχη, πολυπράγμων προσωπικότητα, θα πρέπει να μη τον αφήνουμε να μας προβοκάρει, τα επιχειρήματά μας θα πρέπει να είναι σύντομα και ξεκάθαρα ενώ καλό είναι να τον αφήνουμε να νοιώθει ότι κάνει μικρές νίκες, που δε θα αλλοιώνουν φυσικά το στόχο μας. Επίκληση σε συναισθηματικού τύπου επιχειρήματα δεν θα είχαν επιτυχία

Προσωπικότητες που χαρακτηρίζονται από τάσεις για εναλλαγή αντιδρούν συνήθως παρορμητικά και συναισθηματικά έντονα. Αναζητούν ολοκληρωμένες λύσεις που έχουν ενσωματώσει κατά το δυνατόν όλες της προς συζήτηση παραμέτρους, μιας ΄΄στρογγυλοποιημένης΄΄ λύσης χωρίς κενά. Είναι δημιουργικοί, εξωστρεφείς τύποι και χρειάζονται χώρο για επίδειξη. Επειδή βλέπουν τα πράγματα μέσα από τα δικά τους συναισθηματικά φίλτρα, συχνά φέρνουν ιδέες που οι άλλοι είναι δύσκολο να τις καταλάβουν. Διαθέτουν το χάρισμα της επικοινωνιακής γοητείας γι΄αυτό και είναι σε θέση να παρασύρουν τον συνομιλητή τους .

Εχουν την ανάγκη για κάτι νέο και συνεχείς εναλλαγές στους στόχους τους. Είναι το αντίθετο του ψυχαναγκαστικού τύπου. Γι ΄αυτούς ιδιαίτερη αξία έχουν η φαντασία , τα νέα ερεθίσματα το πάθος για νέες αναζητήσεις και στόχους.

Αναζητούν την ικανοποίηση , την γοητεία, την δημιουργικότητα , τον αυθορμητισμό , τα ρίσκα και έχουν την τάση για δραματικοποίηση των καταστάσεων. Είναι περίεργοι , έχουν επιθυμίες , ψάχνονται και αγαπούν να μαθαίνουν. Είναι δημιουργικοί , με ιδέες , αυθόρμητοι και διασκεδαστικοί στην επικοινωνία τους. Στην αρνητική τους πλευρά μπορεί να είναι αναξιόπιστοι, χαοτικοί , εγωκεντρικοί , φλύαροι και χωρίς σύστημα.

Κυρίαρχη σκέψη : Μείνε ευέλικτος και πάντα σε ετοιμότητα για αλλαγή κατεύθυνσης

Λόγω όλων αυτών και των εναλλαγών στη συμπεριφορά τους θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για μην εκτροχιαστούμε από την πορεία που έχουμε προγραμματίσει.

Τέλος, προσωπικότητες που βρίσκονται στο τεταρτημόριο πλησίασμα-σταθερότητα, (καταθλιπτικές) είναι τις περισσότερες φορές πρόθυμες για βοήθεια, υποχωρητικές με αγάπη για την επικοινωνία. Είναι ΄΄ομαδικοί παίκτες΄΄ , φιλικοί στην συμπεριφορά τους, ισορροπημένοι στην επικοινωνία τους, χωρίς εξάρσεις. Αναζητούν την επεξήγηση σε όλα τα θέματα και λαμβάνουν συνήθως υπ’ όψιν τους και την γνώμη όλων των συμμετεχόντων. Η ανάγκη τους για προσαρμογή στην ομάδα μπορεί να τους κάνει να αποδεχτούν και λύσεις που δεν είναι απόλυτα συμφέρουσες για τους ίδιους.

Οι προσωπικότητες αυτές είναι το ακριβώς αντίθετο αυτών που αναζητούν την απόσταση.

Έχουν την ανάγκη να αισθάνονται κοντά στους άλλος, αναζητούν την συμπάθεια , την εμπιστοσύνη , την τρυφερότητα, την φροντίδα την αρμονία και το δέσιμο στη σχέση. Ακόμα έχουν ανάγκη να αισθάνονται ζεστασιά , αναγνώριση, αποδοχή από τους άλλους. Έχουν κοινωνικά ενδιαφέροντα, ταυτίζονται εύκολα με τους άλλους όταν εκπληρώνονται κάποιες από τις ανάγκες τους. Μπορούν ακόμα να παραιτηθούν από τις δικές τους για χάρη των άλλων.

Στην αρνητική τους πλευρά εμφανίζουν εξαρτητικά στοιχεία, μια και δεν αντέχουν να είναι μόνοι τους. Έχουν την τάση να θυματοποιούν τον εαυτό τους.

Κυρίαρχη σκέψη : Σκέψου πρώτα τους άλλους και μετά τον εαυτό σου.

Σ’ αυτές τις προσωπικότητες θα πρέπει να προσπαθήσουμε να κτίσουμε μία επικοινωνία ακόμα και με συναισθηματικά στοιχεία, τονίζοντας το πόσο σπουδαίο είναι αυτό και για εμάς. Θα πρέπει να είμαστε ακριβείς, συγκεκριμένοι και σταθεροί έτσι ώστε να προσφέρουμε μία σταθερή βάση στη διαπραγμάτευσή μας.

Φυσικά δεν υπάρχουν απόλυτοι εκφραστές κάθε προσωπικότητας, με όλο το φάσμα των χαρακτηριστικών τους και χωρίς στοιχεία στον χαρακτήρα τους από τους άλλους τύπους.

Την δυνατότητα ταξινόμησης στη μία ή την άλλη προσωπικότητα θα μας την δώσει η αξιολόγηση των όποιων χαρακτηριστικών και η πλειοψηφία κάποιων έναντι άλλων.

Κάθε άνθρωπος διαθέτει χαρακτηριστικά απ΄όλες τις τάσεις , αλλά και κάθε άνθρωπος διαθέτει και κυρίαρχα χαρακτηριστικά που τον κατατάσσουν προς την μία ή την άλλη πλευρά του σταυρού που καθορίζεται από τους αντιθετικούς άξονες κοντά – απόσταση και διάρκεια- εναλλαγή.

Το άθροισμα των χαρακτηριστικών ενός ατόμου έχει ένα κεντρικό σημείο που τον εκφράζει περισσότερο.

Ανάπτυξη της προσωπικότητας δεν σημαίνει μετατόπιση του πεδίου που οριοθετούν τα όποια χαρακτηριστικά του αλλά επέκταση των ορίων.

Είναι φυσικό κάθε ένας από εμάς να προσπαθήσει να κατατάξει τον εαυτό του σύμφωνα με τα παραπάνω. Αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο γιατί συχνά η βασική τάση του καθ΄ενός επηρεάζεται από τους άλλους ή από περιστασιακές καταστάσεις.

Σε κάθε περίπτωση όμως , εάν κάποιος κάνει μια τέτοια προσπάθεια καλό είναι να γνωρίζει ότι στην κατάταξη αυτή δεν υπάρχει ο ΄΄ καλός΄΄ ή ο ΄΄ κακός΄΄, αλλά πρακτικά ο κάθε ένας έχει την ίδια αξία.

Εξ ΄άλλου κάθε άνθρωπος, ανάλογα με τις συνθήκες , μπορεί να εκφράσει διαφορετικά στοιχεία που έτσι και αλλιώς διαθέτει σε μικρή ή μεγάλη ποσόστωση.

Το συγκεκριμένο μοντέλο δεν είναι μία τυπολογία του ανθρώπινου χαρακτήρα με την στενή έννοια του όρου, αλλά η περιγραφή παραγόντων και τάσεων ενός ψυχισμού που θα κινητοποιούντο και θα καθόριζαν την συμπεριφορά του σε προβληματικές καταστάσεις.

Βέβαια στην περιγραφή των διαφόρων τύπων – τάσεων της προσωπικότητας κατά Riemman διακρίνουμε τα βασικά χαρακτηριστικά που περιγράψαμε στις τέσσερεις φάσεις της ψυχοκινητικής ανάπτυξης , την σχιζοειδική, την οριακή, την ψυχαναγκαστική και την υστερική.

Τελειώνοντας θα επαναλάβω μια πρόταση που ήδη έχω αναφέρει σε προηγούμενη συνάντησή μας…..

Σκληρή διαπραγμάτευση δεν έχει σχέση με ανάρμοστους τρόπους, επιθετικότητα, ιδεοληψίες, κλπ. Ακριβώς το αντίθετο. Στις δύσκολες περιπτώσεις χρειάζεται επικοινωνιακή ικανότητα, ενσυναίσθηση με στόχο να κατανοήσουμε τον άλλο και οπωσδήποτε ικανότητα ελέγχου των δικών μας συναισθημάτων.

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

( βλ. διαφ. 21)

Τις περισσότερες φορές , όταν έχουμε να πραγματοποιήσουμε μια διαπραγμάτευση, προσανατολιζόμαστε στην στρατηγική που θα ακολουθήσουμε , τις πιθανές εναλλακτικές τακτικές, στις προσφορές και τις αντιπροσφορές.

Αυτό που δεν προσέχουμε ή δεν του δίνουμε ιδιαίτερη σημασία είναι η επίδραση των συναισθημάτων μας κατά την διάρκεια της διαπραγμάτευσης, αλλά και πριν από αυτή, στο τελικό αποτέλεσμα.

Συναισθήματα άγχους, ανασφάλειας, νευρικότητας, θυμού, λύπης αλλά και ενθουσιασμού μπορούν να επηρεάσουν την πορεία της διαπραγμάτευσης σε όχι επιθυμητές διαδρομές και αποτελέσματα.

Γι ΄αυτό τον λόγο θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι συνειδητά για την εμφάνιση τέτοιων συναισθημάτων κατά την πορεία της διαπραγμάτευσης, ώγστε να είμαστε σε θέση να τα ελέγξουμε και να τα καθοδηγήσουμε εμείς και όχι να μας παρασύρουν αυτά σε λανθασμένες τακτικές και αποφάσεις.

Ο μη έλεγχος των συναισθηματικών μας αντιδράσεων θα μπορούσε να έχει σαν αποτέλεσμα

- μη αναγνώριση λεπτομερειών και επί μέρους προβλημάτων.

-αρνητική επίδραση στη σχέση με το άλλο μέρος της διαπραγμάτευσης , με ότι αυτό συνεπάγεται

-μειώνει την πιθανότητα ενός θετικού αποτελέσματος

-μπορεί η συναισθηματική μας κατάσταση να στραφεί εναντίον μας, πολύ περισσότερο εάν ο άλλος έχει την δυνατότητα να την διακρίνει και να την χειριστεί ανάλογα

Το αντίθετο, ο έλεγχος της συναισθηματικής μας κατάστασης δεν θα είναι μόνο θετικός , οσο αφορά την καθαρότητα της σκέψης μας , αλλά ίσως μας βοηθήσει να διακρίνουμε την συναισθηματική κατάσταση του άλλου, δινοντας σε εμάς την δυνατότητα να την διαχειριστούμε.

Πάρα κάτω θα αναφερθώ σε τρία παραδείγματα με έντονη συναισθηματική συμετοχή

1. Διαπραγμάτευση υπό προσωπική πίεση

2. Η συναισθηματική συμμετοχή ως πρόβλημα

3. Διαπραγμάτευση με την πλάτη στον τοίχο

Όπως ήδη αναφέραμε, πολύ λίγα άτομα έχουν από μόνα τους, φυσικά λόγω προσωπικότητας, το ταλέντο να κάνουν καλές διαπραγματεύσεις στη ζωή τους, είτε σε καθημερινό διαπροσωπικό επίπεδο, είτε σε επαγγελματικό.

Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η ικανότητα ελέγχου του εαυτού τους (των συναισθημάτων τους), να μπαίνουν συναισθηματικά στη θέση του άλλου, έχουν συνήθως εμπειρίες ζωής σε διάφορα επίπεδα και διακρίνονται για την καθαρότητα της σκέψης τους.

Επειδή όμως δε διαθέτουμε όλοι το χάρισμα αυτό, καλό θα ήταν να ευαισθητοποιηθούμε σε ορισμένες καταστάσεις που μπορεί να λειτουργήσουν σαν παγίδες εάν δεν τις προσέξουμε.

1. Διαπραγμάτευση υπό προσωπική πίεση

Οι περισσότεροι δε θα είχαν πρόβλημα να διεξάγουν μια διαπραγμάτευση εάν αυτή δε θα είχε κανένα προσωπικό κόστος ή εάν το κόστος ήταν μηδαμινό για του ίδιους.

Εδώ, όταν μιλάμε για προσωπικό κόστος δεν εννοούμε μόνο το οικονομικό, αλλά τις διαπραγματεύσεις αυτές που θίγεται ουσιαστικά η προσωπικότητά μας.

Για παράδειγμα, η διαπραγμάτευση με ένα διευθυντικό στέλεχος για την πιθανή μετάθεσή μας σε μια κατώτερη των προσόντων μας θέση.

Παράδειγμα.

Κυρία Χ, με πολλά προσόντα, τομεάρχης σε τράπεζα.

Ενώ ήταν, σύμφωνα με τα προσόντα της, η σειρά της να καταλάβει μία διευθυντική θέση που άδειασε, τη θέση κατέλαβε ένας κατώτερός της συνάδελφος, που είχε και πειθαρχική καταδίκη για ατασθαλίες στο πόστο του. Προσόν του η κομματική του ταυτότητα και η κουμπαριά του με συγκεκριμένο πολιτικό.

Στην ανακοίνωση των αλλαγών από το διευθυντή αντέδρασε, η κυρία Χ, με κατάθλιψη και τελικά με παραίτηση από τη θέση της. Η κυρία Χ, χρόνια στο επάγγελμα γνώριζε τις συνήθεις αυτές πρακτικές, δεν ήταν κάτι που τώρα έβλεπε στην πράξη για πρώτη φορά. Δεν άντεξε όμως αυτό που η ίδια θεωρούσε σαν προσωπική ταπείνωση. Η απόρριψη που βίωσε στη συγκεκριμένη περίπτωση, ήταν δύσκολο να την αντέξει λόγω προφανώς και αντίστοιχων απορρίψεων στη παιδική της ηλικία , ( καταθλιπτικός χαρακτήρας )

2. Η συναισθηματική συμμετοχή ως πρόβλημα

Είναι πολύ λιγότεροι όμως αυτοί που μπορούν να διαπραγματευτούν το ίδιο καλά όταν οι ίδιοι βρίσκονται υπό συναισθηματική πίεση.

Αυτό, γιατί από τη στιγμή που συμμετέχουν ασυνείδητα συναισθηματικά καταπιεστικά στοιχεία, αυτό θα εμποδίσει την καθαρότητα της σκέψης και των επιχειρημάτων.

Παράδειγμα.

Ο κύριος Χ με βιώματα απόρριψης από έναν αυταρχικό και επικριτικό πατέρα, αντιρρόπησε τις τραυματικές αυτές παιδικές εμπειρίες με έντονη δημιουργικότητα και εξαιρετικές γνωσιακές κατακτήσεις. Αντικειμενικά, ένα άτομο με αξιοζήλευτα προσόντα.

Σε συνάντηση διαπραγμάτευσης με τον υπεύθυνο μιας εταιρείας με θέμα την πρόσληψή του, ένοιωσε στοιχεία άγχους και δυσφορίας που τον εμπόδισαν να προβάλλει τον εαυτό του και τις τυχόν απαιτήσεις του. Γι’ αυτό, έφθασε η αυταρχική εικόνα του υπευθύνου και οι διαρκείς επικριτικές αναφορές του, όχι φυσικά για τον ίδιο, αλλά επί παντός επιστητού.

Ο κύριος Χ πάντα είχε πρόβλημα επικοινωνίας με τέτοιου είδους άτομα ( με χαρακτηριστικά του πατέρα του ), παρ’ όλα τα πλούσια τυπικά προσόντα του.

3. Διαπραγμάτευση με την πλάτη στον τοίχο

Τι γίνεται όμως όταν είμαστε υποχρεωμένοι να διαπραγματευόμαστε με το συναίσθημα ότι έχουμε φθάσει στον τοίχο; Ότι δεν έχουμε άλλα περιθώρια και πρέπει να πετύχουμε οπωσδήποτε κάτι;

Σ’ αυτή την περίπτωση και ίσως όχι μόνο, έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία η καλή προετοιμασία τόσο σε τεχνικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο. Θα πρέπει να έχουμε ξεκαθαρίσει τις πιθανές εναλλακτικές κινήσεις μας, τις πιθανές επιπτώσεις από την επιτυχία ή αποτυχία της διαπραγμάτευσης, τυχόν επόμενα βήματα. Σε κάθε περίπτωση η ζωή συνεχίζεται και θα υπάρξουν πάντα και άλλες ευκαιρίες.

Τελειώνοντας την αναφορά στους συναισθηματικούς παράγοντες που επηρεάζουν μια διαπραγμάτευση θα ήθελα να αναφερθώ σε μια πελάτισσά μου, νέα κοπέλα, με αρκετά καλά προσόντα αλλά μειωμένη – αρνητική εικόνα του εαυτού της. Λόγω της εικόνας αυτής δεν ήταν σε θέση να διαπραγματευτεί οτιδήποτε, συχνά μάλιστα απέφευγε να αναλάβει δουλειές γιατί δεν είχε εμπιστοσύνη στον εαυτό της ότι θα τα καταφέρει. Όταν αισθάνθηκε κάπως διαφορετικά, κατά τη διάρκεια της θεραπείας, μου είπε κάτι που μου έμεινε: «Είναι σα να πουλούσα τον εαυτό μου και όχι το αντικείμενό μου ή τη δουλειά μου». Ενδειξη μιας ΄΄συμβιωτικής΄΄ σχέσης με το αντικείμενο συναισθηματικής επένδυσης ( αντικείμενο δουλειά), χαρακτηριστική μορφή ταύτισης μιας οριακής προσωπικότητας.

Σκέφθηκα να τελειώσω το θέμα μας αναφερόμενος όχι σε ατομικά αλλά σε γενικότερα εθνολογικά χαρακτηριστικά, χρησιμοποιώντας σαν παράδειγμα τον βορρά και τον νότο της Ευρώπης. Φυσικά , παντού τα πάντα, και σε όλους τους λαούς θα βρούμε όλα τα είδη της ψυχοπαθολογίας. Πέρα από αυτό όμως, δεν παύουν να υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που κάνουν να διαφέρουν οι λαοί μεταξύ τους. Όλα με την καλή και την κακή τους πλευρά. Εχοντας ζήσει αρκετά χρόνια στη Γερμανία , είδα στην πράξη τις διαφορές του τρόπο σκέψης στην επίλυση κάποιων προβλημάτων, όπως και τις δυσκολίες που έχει ένας τυπικός γερμανός να καταλάβει τον τρόπο σκέψης του τυπικού έλληνα και το αντίθετο.

Οι διαφορές αυτές που εμφανίζουν οι βόρειοι , γενικά, με τους νότιους λαούς πιστεύω ότι σε μεγάλο βαθμό οφείλονται και στη διαφορά των κλιματικών συνθηκών. Ας θυμηθούμε το ΄΄ περί αερίων, υδάτων και τόπων΄΄ και πως αυτά επηρεάζουν και διαμορφώνουν διαφορετικές ψυχολογικές δομές, του Ιπποκράτη.

Οσοι έχουμε ταξιδέψει στη Βόρεια Ευρώπη (αλλά και αυτοί που δεν έχουν, θα έχουν ακούσει), έχουμε παρατηρήσει πόσο τυπικοί είναι γενικά οι άνθρωποι εκεί, περιμένουν στη σειρά τους, τηρούν τους κανόνες κυκλοφορίας, δεν πετούν τα σκουπίδια τους στο δρόμο, σέβονται ο ένας τον άλλον και τόσα άλλα, όχι γιατί είναι καλύτεροι άνθρωποι αλλά γιατί έχουν συμφωνήσει και αποδέχονται να τηρούνται οι νόμοι. Στα γενικά τους χαρακτηριστικά θα τους ονομάζαμε «ψυχαναγκαστικούς».

Αυτό έχει, μεταξύ άλλων και σαν αιτία ότι λόγω των καιρικών συνθηκών, είναι αναγκασμένοι σε συνεργασία, η οποία εκφράζεται με την αναγκαιότητα μίας συμπεριφοράς που εξυπηρετεί το σύνολο.

Το αντίθετο συμβαίνει στο Νότο. Εδώ, οι καιρικές συνθήκες, όσο άστατες και να είναι δεν δημιουργούν την αναγκαιότητα της κοινής προσπάθειας για να ανταπεξέλθει ο κάθε ένας από εμάς σε αυτές. Ακόμα και μετά από μία-δύο μέρες μίας θεομηνίας, πάλι θα βγει ο ήλιος. Έτσι, δεν καλλιεργείται η συλλογικότητα αλλά ευνοείται ο ατομισμός.

Με ψυχιατρική ορολογία, θα χαρακτηρίζαμε τους νότιους λαούς σαν «υστερικούς». Μιλάμε γενικά, γιατί σε ατομικό επίπεδο, παντού υπάρχουν τα πάντα.

Πριν έλθουμε στο παράδειγμα ας θυμηθούμε τις βασικές αρχές, όσο αφορά την διαχείριση των συναισθημάτων , που έχουν επικρατήσει σύμφωνα με το ονομαζόμενο Harward- konzept ,το οποίο συνίσταται περιληπτικά

- Στον διαχωρισμό του θέματος της διαπραγμάτευσης από το πρόσωπο του άλλου διαπραγματευτή

- Η διαπραγμάτευση να αναφέρεται στα ενδιαφέροντα των δύο πλευρών και όχι στην ικανοποίηση των παγίων θέσεων της μιας ή της άλλης πλευράς

- Να παραμένουμε ΄΄σκληροί΄΄ όσο αφορά τους όποιους στόχους θεωρούμε αδιαπραγμάτευτους αλλά ΄΄μαλακοί΄΄ στην συμπεριφορά μας προς τους άλλους

- Να αναδείξουμε όσες εναλλακτικές λύσεις θεωρούμε ότι θα βοηθήσουν στο τελικό αποτέλεσμα και

- Να δημιουργήσουμε αντικειμενικά κριτήρια για το τελικό αποτέλεσμα

Σύμφωνα με αυτά άτομα που αντιδρούν εύκολα και δεν μπορούν να ελέγξουν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις δεν έχουν θέση σε μια διαπραγμάτευση.

Η καλύτερη προϋπόθεση για μια διαπραγμάτευση είναι η συνειδητοποίηση ότι εμείς αποφασίζουμε τις κινήσεις μας και όχι τα συναισθήματά μας

Στο παράδειγμά μας θα πάρουμε τον Σόϊμπλε σαν τυπικό εκπρόσωπο του Βορρά και τον Βαρουφάκη σαν τυπικό εκπρόσωπο του Νότου.

Ο Σόϊμπλε θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί τυπικός εκπρόσωπος της βόρειας ψυχολογίας (της προτεσταντικής ηθικής και παιδείας που του καταλογίζουν), ενώ ο Βαρουφάκης θα μπορούσε να θεωρηθεί τυπικός εκπρόσωπος της νότιας.

Σε αδρές γραμμές, ο ένας ψυχαναγκαστικός, ο δεύτερος υστερικό-ναρκισσιστικός. Ας θυμηθούμε τα χαρακτηριστικά:

α) Ψυχαναγκαστικός

-Τυπικός, πειθαρχημένος, τακτικός

- Συμπεριφορά ανάλογα με τους κανόνες

- Μονωμένο συναίσθημα

- Λεπτολόγος

- Επιθυμία για ασφάλεια και τάξη

- Αίσθημα αυτοπεποίθησης μέσα από συνειδητή υπευθυνότητα

- Αποφεύγει τα ρίσκα

β) Υστερικός – νάρκισσος

- Παρορμητικότητα

- Αποφεύγει τις δεσμεύσεις

- Ζωντανός, γοητευτικός

- Επιπόλαιος, ασυνεπής ανακόλουθος- δυσφορικός όταν δεν του βγαίνει

- Εγωκεντρικός στη σκέψη

- Αναζητά τον θαυμασμό των άλλων

- Θεατρινίστικη συμπεριφορά

- Δεν φταίει ποτέ αυτός αλλά πάντα οι άλλοι – εκλογικεύει τις αποτυχίες του

Στη διαχείριση της πραγματικότητας, ο πρώτος φάνηκε να χαρακτηρίζεται από υπερβολική εμμονή στα συμφωνηθέντα, στην τήρηση των κανόνων και στα επιχειρήματά του βρίσκουμε πάντα το τι επιτρέπουν ή δεν επιτρέπουν οι Ευρωπαϊκοί κανόνες.

Ο δεύτερος έδειχνε μία υπερβολική αυτοπεποίθηση, προκαλούσε με τη συμπεριφορά και την εμφάνισή του, φαινόταν να στηρίζεται υπερβολικά στην όποια γοητεία του και φαινόταν να στηρίζει τα επιχειρήματά του περισσότερο σε θεωρητικές ιδέες και πρακτικές παρά στην ανάλυση δεδομένων στο χαρτί.

Στην πιο αποτυχημένη διαπραγμάτευση των τελευταίων ετών, σύμφωνα με Harvard, δε φάνηκε να έχει καμία ενοχή, το όλο φταίξιμο ανήκει στους άλλους. Ας μη ξεχνάμε ότι ο Σόιμπλε είναι πρώτος σε δημοτικότητα στη Γερμανία, ενώ ο Βαρουφάκης πρώτος στην Ελλάδα στις τελευταίες εκλογές που πήρε μέρος, ένδειξη της ψυχολογικής ταύτισης των δύο λαών. Τα αποτελέσματα της διαπραγμάτευσης είναι σε όλους γνωστά.

Πιστεύω ότι αυτούς τους δύο τύπους συμπεριφοράς θα πρέπει να τους έχουμε πάντα στο μυαλό μας, όταν έχουμε να διαπραγματευτούμε με αντίστοιχες προσωπικότητες, γιατί κατά τη γνώμη μου ο ένας εκπροσωπούσε και έμεινε επιχειρηματολογικά στο επίπεδο της πραγματικότητας, χρησιμοποιώντας τα στοιχεία της, ενώ ο άλλος ήταν ανίκανος να τα δει αφού κυριαρχείτο από το «εγώ τα ξέρω όλα», «έχω πάντα δίκιο», «για την αποτυχία μου φταίνε πάντα οι άλλοι».

Πέρα όμως από τη δική μου άποψη, ας δούμε τη συμπεριφορά του «νικητή» αυτής της διαπραγμάτευσης σε σχέση με τα στοιχεία που θεωρεί το Harvard σαν προϋποθέσεις της καλής διαπραγμάτευσης:

1. Ο Σόιμπλε ποτέ δεν ασχολήθηκε με την εμφάνιση του Βαρουφάκη, ούτε την σχολίασε ποτέ, δήλωση :δε με ενδιαφέρει το ντύσιμό του

2. Τόνιζε πάντα ότι αυτά που έλεγε ήταν και για το συμφέρον της Ελληνικής πλευράς.

3. Έμενε «σκληρός» στις απόψεις που νόμιζε αυτός για σωστές, ενώ υποχωρούσε με θετικές δηλώσεις για την Ελληνική πλευρά όσον αφορά την εξέλιξη της διαπραγμάτευσης, όπου αυτό δεν έθιγε τους δικούς του στόχους.

4. Μιλούσε πάντα για το τελικό αποτέλεσμα, όχι με βάση κάποιες ευχητικές προσδοκίες, αλλά αντικειμενικοποιώντας πάντα τα όποια κριτήρια βάσει συγκεκριμένων δεδομένων και όχι βάση ευχητικών στόχων.

Τελικά, δεν τον είδαμε ποτέ να ξεφεύγει σε συναισθηματικές εκρήξεις, παρορμητικούς χαρακτηρισμούς και έδινε πάντα την εντύπωση ότι ακολουθούσε μία γι’ αυτόν αταλάντευτη στρατηγική, χωρίς παρερμηνείες ή περίπλοκες, ασαφείς συμπεριφορές.

Το ακριβώς αντίθετο συνέβαινε τουλάχιστον φαινομενικά, στη συμπεριφορά του Βαρουφάκη. Μεγαλοστομίες, «δε χρειαζόμαστε χρήματα αλλά αξιοπρέπεια», «δημιουργική ασάφεια» επί μήνες, που διαφημιζότανε μάλιστα σαν «έξυπνη» τακτική, εάν μάλιστα πιστέψουμε και το λεγόμενο «αγάπη μου έκλεισα τις τράπεζες…», ένδειξη άκρατου ναρκισσισμού, τότε τα σχόλια περιττεύουν.

Θα επαναλάβω την πρόταση με την οποία τελείωσα μια προηγούμενη συνάντησή μας:

Σκληρή διαπραγμάτευση δεν έχει σχέση με ανάρμοστους τρόπους, επιθετικότητα, ιδεοληψίες, κλπ. Ακριβώς το αντίθετο. Στις δύσκολες περιπτώσεις χρειάζεται επικοινωνιακή ικανότητα, ενσυναίσθηση με στόχο να κατανοήσουμε τον άλλο και οπωσδήποτε ικανότητα ελέγχου των δικών μας συναισθημάτων.